İslam’da İş veTicarete verilen önem
İslam’da ibadetlersadece namaz, oruç, zekat ve hacla sınırlı değildir. Yüce Allah’ı razı etmek,hoşnutluğunu kazanmak için yapılan söz, fiil ve davranışlar ibadet kapsamıiçindedir. Bu nedenle bir insanın yoldan bir taşı kaldırması, ihtiyar birininyükünü taşıması, adres bilmeyene adres tarif etmesi, okuma yazması olmayana birşeyler öğretmesi, bir körü yoldan karşıya geçirmesi, kazancını helal yoldantemin etmesi, dürüst bir şekilde ticari faaliyette bulunması da ibadettir.
İslam’da çalışma vehelâl kazanç farz kılınmıştır. Bir kimsenin başkalarına muhtaç olmadan hayatınısürdürmesi, çoluk çocuğunun (ailesinin) nafakasını temin etmek maksadı ilehelalinden ticari faaliyette bulunması ibadet sayılmıştır.
Yüce Allah(c.c) Kuran-ıKerim’de alış verişi helal kılmıştır.(Bakara,2/275). Cuma suresinde demüminlerin, Cuma namazını kıldıktan sonra yeryüzüne dağılıp, rızklarınıaramalarını ister.(Cuma,,62/10-11).
İş ve ticarete buönem nedeniyle, ilk insan ve ilk peygamber Hz. Adem(a.s) çiftçilikleuğraşmıştır. Hz. İdris(a.s) terzilik yapmıştır. Hz. Zekeriya (a.s)Marangozlukyapmıştır. İsa (a.s) kunduracılık, Eyüp (a.s) Çiftçilik mesleğiyleuğraşmışlardır. Ayrıca Davut (a.s) demircilikle uğraşmış zırh yapmıştır.
Hz. Muhammed(a.s.v)de kendisine peygamberlik gelmeden önce ticaretle yapmış, iş ve ticarethayatına ölçüler getirmiştir. “Doğru sözlü ve güvenilir tüccar ,(ahrette)peygamberler, sıdıklar ve şehitlerle beraberdir.”(Tirmizi) buyurmuştur.
İslam’da meşru vehelâl ticaret teşvik edildiği için, doğru ve güvenilir tüccarlar övüldüğü içinsahabeler de ticaret yapmıştır. Kendi el emeği ve alın teriyle kazançlarınısağlamışlardır.
Abdurrahman b. Avf,Medine’de kendisini kardeş yapıp malının yarısını paylaşmak isteyene “sen banaPazar(çarşı9nın yolunu göster.” Emiştir.
Halife Hz. Ömer, “Allah’a yemin olsun ki, sizçarşı -pazarı terk ederseniz, erkekleriniz yabancı erkeklere, kadınlarınız dayabancı kadınlara muhtaç olurlar.” Demiştir.
Ticaret Müslümanlartarafından sadece bir geçim yolu değil, aynı zamanda İslam’ı tebliğ vasıtasıolarak ta kullanılmıştır. En uzak ülkelere kadar, İslam’ın ,Müslüman tacirlertarafından ulaşılmıştır. Bu ülkelere İslamiyet Müslüman tüccarlar sayesindegirmiştir.
İş veren olarak işadamında bulunması gereken ahlaki özellikler
- Çalıştırdığı işçilerin ücretlerini tam ve zamanında ödemelidir. Bu hususta Peygamberimiz; “işçinin ücretini alın teri kurumadan veriniz.”(İbn Mâce)buyurmuştur.
- Çalışan korunmalı ve temel haklarının kullanmasına müsaade edilmelidir.
İşçi olarak çalışanlarda bulunması gereken ahlakiözellikler
1. İşçiişini en güzel bir şekilde yapmalıdır; Çünkü çalışana verilen ücret veya maaşiyi yapılması gereken işin karşılığıdır.Bu hususta Peygamber efendimiz; “Allahteala sizden birinizin bir iş yaptığı zaman, onu sağlam ve güzel yapmasınısever.”(Beyhaki) buyurmuştur.
2. Çalışanişçi, görev ve sorumluluğunu bilip, gereğini yapmalıdır. İşçi, memur veyasözleşmeli olarak çalışanlar, işyerindeki araç ve geçlerin korunupgözetilmesinden sorumludurlar. Çünkü onlara emanet edilmiştir. Bu husustasevgili Peygamberimiz;” Çalışan kişi işverenin malının koruyucusudur.” (Buhari)Buyurmuştur.
Tüccar olarak tacirlerde bulunması gerekenahlaki davranışlar
- Dürüst olmak, müşteriyi aldatmamak; Sık sık okuduğumuz Fatiha suresi de;” Bizi dosdoğru yola ilet.”(Fatiha,6) ayeti dinimizde doğru ve dürüstlüğün önemini belirtmektedir. Yine Peygamber efendimizin “Hud suresi beni ihtiyarlattı.” Dediği Hud suresi 112. Ayetinde de; “Emrolunduğun gibi dosdoğru ol.” Buyrulmuştur.
Sahabelerden biri Peygamberimize gelerek; “ EyAllah’ın Resulü! İslam hakkında bana öyle bir öğüt veriniz ki, sizden başkasınahiçbir kimseye bir şey sormaya ihtiyacım kalmasın.”demesi üzerine Peygamberimiz;“Allah’a inandım de, sonra dosdoğru ol.”(Müslim) buyurmuştur.
Peygamberimiz(s.a.v) bir gün pazarı dolaşırken, tahıl satan bir satıcıyauğrar. Elini buğday yığınına daldırınca, altının ıslak olduğunu görmüş. “Nedirbu?”Diye sorduğunda satıcı: “Yağmura uğradı ondan dolayı ıslandı. “ cevabınıverince; Resulullah; “ Niçin o ıslak tarafı müşterinin görebileceği şekildeüste getirmedin? Dedikten sonra “ Bizi aldatan bizden değildir.”(Müslim)buyurmuştur.
Peygamberimiz, doğru sözlü güvenilir tüccarı överek; “ Doğru sözlü vegüvenilir tüccar(ahirette) peygamberler, sıdıklar ve şehitlerle beraberbulunacaktır.” Buyurmuştur.
2.Güvenilir Olmak :
İnsanları diğerlerinekarşı değerli kılan güvenilir olmalarıdır. Güvenilir olmak bütün peygamberlerinortak özelliğidir.Bizim peygamberimiz de daha peygamber olmadan önce bilekendisine “ Muhammedü’l- Emin” unvanını almıştır.
Peygamber Efendimiz(s.a.v) , Müslüman’ı tarif ederken; “Müslüman,elinden ve dilinden diğerlerinin emin olduğu kimsedir.” (Buhari) buyurmuştur.
3.Yalan Yere Yemin etmemek:
Yalan yere yemin, hakikatin gizlenmesi ve gerçeğin ters yüz edilmesidir.Allah(c.c)’ın yüce adını anarak,O’nun haram kıldığı hususlarda kullanmak, kendimenfaatı için (vallahi,billahi) diyerek, başkalarını Allah’ın adı ile aldatmakİslam’da büyük günahlardan sayılmıştır.
Peygamberimiz; “Alış verişte çok yemin etmekten sakınınız.” (Müslim)buyurmuştur.
4Malı Gereğinden Fazla Övmemek:
Bir malın pazarlanıp satılmayallarından biride tüketicilere o malın tanıtımını, reklâmını yapmaktır. Ancakbunu yaparken tanıtımda ve reklâmda aşırıya kaçmamalıdır. Malda olmayanözellikler varmış gibi gösterilmemelidir. Aksi takdirde yalan söylenmiş,tüketici, müşteri aldatılmış olur.
5.Ölçü ve Tartıda HileYapmamış Olmak
Toplumların temelini sarsan,çöküşünü sağlayan ahlaksız davranışlardan biride ölçü ve tartıda hile yapıphaksızlık yapmaktır.
Hz. Şuayb peygamberin gönderildiği(Meyden- Eyke ) halkının helake götüren sebeplerden biride ölçü ve tartıda hileyapmaları gösterilir. Kur’an-ı Kerimin birçok ayetlerinde; ölçme ve tartmaktadürüst davranmak,hile yapmamak,, eksik ölçü ve tartı ile alış veriş yapmaktansakınılması gerektiği belirtilmiştir.
“ Göğü Allah yükseltti ve ölçüyü O koydu. Ölçüde aşırılığa gitmeyin, (haddiaşmayın). Tartıyı adaletle yapın. Teraziyi eksik tutmayın.”(Rahman,7,8)
“ Ölçü ve tartıda hile yapanlarınvay haline!”( Mutaffifin,1) buyrulmuştur.
- İhtikâr yapmamak
İhtikâr, malın fiyatlarının yükselmesinisağlamak için piyasadan malın çekilmesidir. Bir ticari malın halkın ihtiyacıolduğu halde, fiyatının yükselmesi için stok etmektir. Dinimizce ihtikâryasaklanmış haram kılınmıştır. Peygamberimiz,”Pazara mal getirenrızıklandırılmış, karaborsacı ise lanetlenmiştir.”(İbn Mâce) buyurmuşlardır.
- Müşteriye İyi Davranmak
Esnaf(satıcı), kendisi ile alış veriş yapanmüşterisine iyi davranmalı, güler yüzlü ve tatlı dilli olmalı, kaba ve sertdavranmamalıdır. Peygamberimiz bu hususta; “Satarken ve alırken, borcunuisterken ve öderken kolaylık gösteren kimseye Allah merhamet eylesin.” (Buhari)buyurmuştur.
Tüccar, müşterinin bir veli nimet olduğunu bilmelidir. Ona bir malıfahiş bir fiyatla satmamalıdır. Hz. Ali, Kûfe çarşısını dolaşırken;” Kârınazını reddederseniz,çoğundan da mahrum kalırsınız.”diye tüccarları uyarmıştır.
- Müşteri kızıştırmamalıdır. Pazarlık esnasında üçüncü bir kişinin alıcı gibi davranıp fiyatı yükseltmemelidir.
- Pazarlık Üzerine Pazarlık Yapmamak: Pazarlığı bitmiş bir malın, üçüncü bir şahsın fazla para vererek,alış verişin bozulmasını sağlamaktır.
