İstanbul düşman işgalinden ne zaman kurtuldu? İstanbul'un kurtuluşu ne zaman?

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından itilaf devletlerinin Mondros Ateşkes Antlaşması'na dayanarak Haydarpaşa önlerine donanmalarını demirleyerek işgal ettikleri İstanbul, 4 yıl 10 ay 23 gün süren esaretin ardından 6 Ekim 1923'te özgürlüğüne kavuştu. Peki, İstanbul düşman işgalinden ne zaman kurtuldu? İstanbul'un kurtuluşu ne zaman?

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından itilaf devletlerinin, 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması'na dayanarak 13 Kasım 1918'de Haydarpaşa önlerine donanmalarını demirleyerek işgal ettikleri İstanbul, yaklaşık 4 yıl 10 ay 23 gün süren esaretin ardından 6 Ekim 1923'te özgürlüğüne kavuştu.

Milli Mücadelenin başarıya ulaşmasıyla imzalanan Lozan Barış Antlaşması'ndan sonra, itilaf kuvvetleri İstanbul'dan ayrıldı. 6 Ekim 1923'te Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3. Kolordunun girdiği kent, adeta esaret hayatından kurtuldu.

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. Fatma Ürekli, 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşmasının ardından itilaf devletlerinin, aralarında yaptıkları gizli antlaşmalarla bir türlü paylaşamadıkları İstanbul'u işgal etme planlarını, 13 Kasım 1918'den itibaren harekete geçirdiğini söyledi.

Şark meselesinin çözüm bulmasında düğüm noktası olarak kabul edilen İstanbul'un, Avrupalı devletlerin her zaman rekabet sahası olduğunu vurgulayan Ürekli, itilaf donanmasının 13 Kasım 1918'de İstanbul önlerine gelerek şehrin değişik yerlerini işgal ve abluka altına almaya başladığını, bu tarihten 16 Mart 1920'ye kadar uzanan süreçte işgal kuvvetlerinin İstanbul'da kontrolü büyük ölçüde ele geçirdiklerini kaydetti.

Ürekli, tüm uygulamaları ve tavırlarıyla işgalin geçici değil burada kalıcı olduklarını gösteren işgal kuvvetlerinin sayısının bir sene içinde 50 bini geçtiğini dile getirerek, şöyle devam etti:

"Osmanlı Meclisinin Misak-ı Milli'yi 28 Ocak 1920'deki gizli oturumunda kabul etmesi itilaf devletlerinin tahammül sınırlarını zorlayan bir gelişmeydi. Haksız uygulamalarını arttırarak Kuva-yı Milliye taraftarı aydınları tutuklamaya başladılar. 16 Mart 1920'de İstanbul'u fiilen ve resmen işgale giriştiler. Bu işgalin en önemle nedeni ise son şeklini vermeye çalıştıkları barış şartlarını Osmanlı hükümetine kabule zorlamaktı, ağır şartları içeren antlaşmayı imzalatmaktı. Bu esnada uçakları İstanbul üzerinden uçarken donanmadaki gemilerin bütün topları gerekirse şehre ateşlenmek üzere yerleştirilmiş haldeydi. İngilizler önce Şehzadebaşı'ndaki askeri karakolları ve ardından Harbiye Nezareti'ni işgal etmişti"

Ürekli, İngilizlerin tutukladıkları mebus, asker-sivil aydınları Malta'ya sürdüğünü, 11 Nisan'da ise meclisin feshedildiğini belirterek, işgalci güçlerin, Osmanlı Devleti'nin tüm kurumlarına bu süreçte doğrudan müdahalede bulunarak kendi lehlerine kararlar alınmasını sağladıklarını, kışlalar, cephanelikler, hastane, okul, gümrük ve belediye binalarına el konulduğunu aktardı.

Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda ülkede, yoksul ve bitkin, salgın hastalıkların pençesinde kıvranan, büyük zorluklar ve sıkıntılar içinde bocalayan bir halk olduğunu dile getiren Ürekli, böyle bir ruh halinin yaşandığı bu dönemde özellikle payitahtta gerçekleşen işgal olaylarının, halk üzerinde derin yaralar açtığını, hayal kırıklığına uğrattığını belirtti.

Ürekli, yine şehirde sağlık sorunlarının da arttığını, ayrıca itilaf devletlerinin Rus iç savaşından kaçan birçok mülteciyi de İstanbul'a getirdiğini, bunlarla birlikte bulaşıcı hastalıkların da yayıldığını ifade ederek, şöyle konuştu:

"Onların İstanbul'a yerleşmeleri sürecinde birçok yolsuzluklar da yaşanmıştır. İşgalci güçler yolda yürüyen vatandaşın yürüyüşüne, kıyafetine de karışır olmuşlardı. İngilizler ve Fransızlar zaman zaman İstanbul sokaklarında tantanalı resmi geçitler yaparak aynı caddeden geçmekte, bu tavırla devlet yöneticileri ve halk üzerinde psikolojik bir baskı yapmaktaydılar. Yabancı bayrakların Beyoğlu'nda dalgalandığı o acı günlerde, Ayasofya Camisi üzerinde ihtirasları da kabarmıştı. Bütün Türk-Müslüman İstanbullu kederle evlerine kapanmıştı."

Prof. Dr. Fatma Ürekli, itilaf donanmasının İstanbul önlerine demirlediği bir sırada şehre giren ve İngiliz zırhlılarına "Geldikleri gibi giderler" diyen Mustafa Kemal Paşa'nın 19 Mayıs 1919'da Anadolu'ya geçerek Türklerin istiklal ve hürriyetini muhafaza etmek vazifesine başladığını, Kuva-yı Milliye hareketi etrafında kenetlenilerek Anadolu'da işgalcilere karşı mücadele verildiğini vurguladı. Haberler.com son dakika haberler, gündem haberler ve tarafsız haberler için okumaya devam edin.

Ürekli, Atatürk'ün o dönemde işgali protesto eden bir metni itilaf devletlerine ve Amerika siyasi temsilcilerine, tarafsız ülke dışişleri bakanlarına gönderdiğini, vali ve komutanlardan etkili mitingler yapılmasını ve protesto telgrafları çekilmesini de istediğini, ayrıcı bu durumu millete ve İslam dünyasına birer bildiriyle duyurduğunu kaydetti.

Türk ordusunun 26 Ağustos 1922'de başlattığı mücadele ve takip hareketinin 30 Ağustos'ta kesin zaferle sonuçlandığını anımsatan Ürekli, şunları söyledi:

"İşgalciler 2 Ekim 1923'te Türk bayrağını selamlayarak İstanbul'u terk etti. 6 Ekim 1923'te Türk ordusu İstanbul'a girdi ve böylece yaklaşık 5 yıl süren esaret sona erdi. Bu sırada Sultanahmet Camisi'nin 6 minaresinin her birinden ayrı bir müezzin ezan ve naat okudu. Mustafa Kemal Paşa, ordusu dağıtılmış, vatanı işgal edilmiş, moralini yitirmiş ve parçalanmış ülkesine, bağımsızlık gururunu yeniden kazandırmak suretiyle, askeri yenilgiyi zafere dönüştürmüştür. Fatih Sultan Mehmet tarafından 1453'te İstanbul fethedildikten sonra stratejik konumu ve önemi dolayısıyla başkent yapılmış, kısa sürede önemli bir yönetim ve kültür merkezi hüviyetini almıştır. Mustafa Kemal Paşa da yaklaşık 5 yıl düşman işgal altında kalan 465 yıllık Osmanlı payitahtını işgalden kurtararak bu fethi taçlandırmış, ebedi kılmıştır. 1923'ün ekim ayı, Türk tarihi açısından üç önemli olaya sahne olmuştur; 6 Ekim 1923'de İstanbul'un işgalden kurtulması, 13 Ekim 1923'te Ankara'nın başkent ilan edilmesi ve 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin ilanı. Bunlar modern Türk tarihinin önemli olaylarıdır. Bugün 97. yıl dönümü olan İstanbul'un kurtuluşu ise bu bahsedilen süreçteki en önemli dönüm noktasıdır."

Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Bakar, İstanbul önüne gelen itilaf donanmasından 3 bin 500 askerin karaya çıkarıldığını ve Beyoğlu bölgesi başta olmak üzere bazı kışla, yabancı okul, hastane gibi yerlere yerleştirildiklerini anlattı. Gündem haberler için bizi takip edin. Haberler.com gündemin sıcak konularını sizler için derliyor.

İngiliz Amiral Calthorpe'nın, bu gelişmelerin bir işgal olmadığını belirtse de bunların İstanbul'un işgali anlamına geldiğini vurgulayan Bakar, şöyle devam etti:

"İşgale karşı tepkiler ve Kuva-yı Milliyenin bazı başarıları bir süredir işgal kuvvetlerinin keyfini kaçırıyordu. Misak-ı Milli'nın kabulü itilaf devletleri için bardağı taşıran son damla olmuştur. Başkent İstanbul'un resmi işgaliyle Türklerin tüm direncinin kırılacağı ve imzalatılacak barış antlaşmasıyla Osmanlı Devleti'ni paramparça edecek haritaya itiraz bile edilememesinin sağlanacağı düşünülmüştür. Fakat itilaf devletleri bu adımı atarak İzmir'in işgaline izin vermelerinden sonra ikinci büyük hatalarını yapmışlardır. İngiliz-Fransız-İtalyan ve Yunanlıların umduklarının aksine Türklerin direnç ve kararlılığı artmış, Milli Mücadele yeni bir döneme girmiştir."

Prof. Dr. Bülent Bakar, "İşgal kuvvetleri kimseye hesap vermeden bazı evlere, binalara el koymuş, işgal etmişlerdir. Yaşanan birçok olumsuzluktan sonra Milli Mücadelenin başarıya ulaşmasıyla tedricen İstanbul'daki hayat normalleşmiş ve 6 Ekim 1923'te esir şehir İstanbul nihayet hür şehir olmuştur." ifadelerini kullandı.

Milli Mücadelenin askeri başarısından sonra Lozan'da imzalanan tahliye protokolüne göre işgal kuvvetlerinin 6 hafta içinde boğazlar bölgesinden, İstanbul ve Çanakkale'den çekileceklerinin kararlaştırıldığını anlatan Bakar, 2 Ekim 1923'te son işgal kuvvetleri askerlerinin çekilmesinden sonra 6 Ekim 1923'te Türk ordusunun şehre girdiğini aktardı.

Bakar, "İstanbul'un 5 yıllık esaret hayatı ancak Milli Mücadelenin başarılması sayesinde olmuştur. Eğer bu askeri başarı olmasaydı, kuşkusuz Lozan Barış Antlaşması'nın yolu da açılmayacaktı. Lozan, 1919'dan 1923'e ulaşan askeri-siyasi başarıların sonucudur. Bu başarıda da Milli Mücadelenin önderi Mustafa Kemal Atatürk'ün büyük payı vardır." değerlendirmesini yaptı.

Bakar, işgalin kendiliğinden bitmediğini belirterek, "Ancak yeni bir mücadele ve başarı neticesinde İstanbul kurtuldu. Bağımsızlık ancak milletin birlik ve dirlik içinde olmasıyla ve güçlü bir ordu sayesinde sağlanabilir, korunabilir." dedi.

İstanbul Üniversitesi (İÜ) Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mahir Aydın, işgalcilerin İstanbul'a hiç gitmemek üzere geldiklerini belirterek, "O günlerde İstanbul'a gelen Mustafa Kemal Paşa, 'Geldikleri gibi giderler' diyor. O devirde buna inanmak mümkün değil. Ancak zaman Mustafa Kemal'i haklı çıkardı." dedi.

Prof. Dr. Aydın, İstanbul'un düşman işgalinden kurtuluşunun 95. yıl dönümü dolayısıyla AA muhabirinin sorularını yanıtladı.

Mondros Ateşkes Antlaşması öncesi Yıldırım Orduları Komutanı olan Mustafa Kemal Paşa'nın, Grup Komutanlığının lağvedilmesinden üç gün sonra İstanbul'a geldiğini ve çoğunluğu İngiliz, bir kısmı Fransız, İtalyan ve Yunan olmak üzere 61 parça geminin, Dolmabahçe Sarayı, Üsküdar, Kız Kulesi çevrelerini kuşattığını gördüğünü dile getiren Aydın, Mustafa Kemal'in Haydarpaşa'ya inip Kartal motor botuyla Pera Palas'ta kalmak için o gemilerin arasından karşıya geçtiğini aktardı.

Aydın, "Mustafa Kemal Paşa o gün yanında bulunan yaveri Cevad Abbas'a, 'Geldikleri gibi giderler.' diyor. O devirde buna inanmak mümkün değil ancak zaman Mustafa Kemal'i haklı çıkardı." ifadelerini kullandı.

İşgalcilerin, Mondros Antlaşması'ndaki "galip devletler güvenliklerini tehdit eden, tehlikeli gördükleri yerleri işgal edecekler" kararını bahane ederek İstanbul'a girdiğini ifade eden Aydın, şöyle devam etti:

"İstanbul'u işgale gelen kuvvetler, Galata rıhtımında karaya çıkıyor. Fransız General Franchet d'Esperey, Fatih'in İstanbul'u fethetmesinin rövanşı olarak, mavi-beyaz Yunan bayrağıyla süslenen Galata Köprüsü'nden at sırtında ilerliyor. İşgal askeri, bugün İstiklal Caddesi dediğimiz Cadde-i Kebir'den geçiyor. Rum halkı, onları inanılmaz bir sevinç içerisinde karşılıyor. İşgal kuvvetleri kendileri için önemli saydıkları yerleri işgal ediyor. Fransızlar, Suriçi İstanbul'u; İngilizler Anadolu Yakası'yla Pera ve Yeniköy'e kadar olan kısmı, az sayıda olan İtalyanlar da Tophane'de küçük bir bölgeyi işgal ediyor. İşgalciler, hiç gitmemek üzere gelmişlerdi."

Dönemin İstanbul dokusunun savaşlar ile Rusya'daki 1917 Ekim Devrimi sonrası göçlerden etkilendiğini ifade eden Aydın, işgalcilere güvenen Rumların, yüzlerce yıllık komşuluğu bozduğunu, komşuların tutuklanmalarına ve mallarına el konulmasına neden olduklarını aktardı.

İngiliz General Harington'un komutayı ele almasından sonra İstanbul'un Türkler için güvensizlik bölgesi olduğunu dile getiren Aydın, "Güvenliği sağlamaya geldiğini belirten işgal kuvvetleri döneminde, yani 13 Ekim 1918'den gittikleri 2 Ekim 1923'e kadar 35 bin civarında olay gerçekleşti. Dolayısıyla güvenlik işin bahanesiydi. İstanbul, tarihinde ikinci kez Batı tarafından işgale uğradı. İlki 1204'te Latinlerin işgali. O dönemde İstanbul'daki bazı kiliseleri dahi söküp götürmüş, İstanbul'u 3 yılda adeta yangın yerine çevirmişlerdi. İkincisi de 1918'de başlayıp 1923'te biten işgal sürecidir." şeklinde konuştu.

Prof. Dr. Aydın, işgal sürecinde yaşanan olaylara da değinerek, 16 Mart 1920'de Şehzadebaşı baskınında 10. Kafkas Tümeni Mızıka Takımı üyesi 5 Türk askerinin şehit edildiğini, Meclisin basılıp kapatılarak Osmanlı'nın kalbine hançer saplandığını söyledi.

Bu tarihin önemine işaret eden Aydın, 16 Mart'ta Osmanlı'nın fiilen hayatiyetine son verildiğini, şehir çevresinde Rum çetelerin ortaya çıktığını, 59 aydının, Malta'ya sürüldüğünü, Mustafa Kemal'in, Yarbay Rawlinson ve bazı askerleri tutsak alarak, Malta sürgünlerinin serbest kalmalarını sağladığını ve bu sayede, eski politikacı, aydın, yazar, asker gibi her alandan beyin göçünün Ankara'ya aktığını anlattı.

Aydın, İstanbul halkının da işgallere, Sultanahmet mitingleriyle tepki gösterdiğini, Milli Mücadeleye destek için kışlalardan silah kaçırarak Anadolu'ya gönderdiğini belirtti.

Bu süreçte basının Ankara hükümetini vatan haini ilan edip işgal kuvvetleri yanlısı tavır aldığını, bu nedenle İstanbul'a gücenen Mustafa Kemal'in, 1919'da çıktığı kente 1928'de döndüğünü aktaran Aydın, Mustafa Kemal'in Mudanya Ateşkes Antlaşması sonrası General Harrington'a mesaj göndererek İstanbul'u boşaltmaya hazır olmalarını istediğini ancak işgalcilerin buna inanmayarak "Mümkün değil." dediklerini ifade etti.

Lozan Antlaşması sonrasında 42 gün içerisinde İstanbul'un boşaltılması yönünde karar alındığını ancak önce ayak sürülse de başta Fransızlar olmak üzere işgalcilerin gittiğini anlatan Aydın, bunların gitmemek üzere geldikleri Osmanlı topraklarında mezarlık gibi bağlayıcı unsurlarını bıraktıklarını anlattı.

Prof. Dr. Aydın, "Üsküdar mezarlığı... Sonsuza kadar İngiliz Kraliyeti'ne bağlı topraklardır. 'İnsan burada gezerken kendisini adeta İngiltere'de sanır' diye söylemleri vardır." dedi.

Ayrıca, İngilizler'in, Rumlara "Giderken sizleri de götüreceğiz." diye söz verdiğini ancak hiçbirinin gidemediğini dile getirerek, işgalcilerin 2 Ekim'de kentten ayrıldıklarını söyledi.

Aydın, İstanbul'u teslim tutanağının "Arabic" adlı 4 bin 500 kişilik bir gemide imzalandığını ifade ederek, "Arabic gemisi Boğaz'da içeri doğru girip bir manevrayla dönerek, Rumların gözyaşları içerisinde uğurlandı. Rumlar bu dönemde bozulan komşuluk nedeniyle, yüz yüze bakacak halleri kalmadığı için mübadeleyle gitmek zorunda kaldılar." şeklinde konuştu.

Aydın, İstanbul'u teslim almak için Şükrü Naili Paşa'nın halkın alkışları ve sevinç gösterileri eşliğinde kente gelerek, Sirkeci'de karaya çıktığını, şehrin adeta bayram yerine döndüğünü belirterek, "İstanbul düşman işgalinden kurtulduğunda öğrenciler, işçiler sevinç içerisindeydi ve kurbanlar kesilmişti. Halk, Gülhane Parkı'nda konaklayan askerlerin tüfeklerinin namlularına çiçek takıp, şekerleme ve tütün paketleri hediye etti. Sultanahmet Camisi'nin 6 minaresinin her birinden ayrı bir müezzin ezan ve naat okudu şenliklerde." diye konuştu.

Teslim sonrası İstanbul'da adeta bir enkaz devralındığını vurgulayan Aydın, "Şehirdeki bütün şirketlerin tek tek parası ödenerek alınıyordu. İstanbul Elektrik İdaresi'ni 1943'te Fransızlardan satın alıyoruz. Haydarpaşa-Ankara demir yolunun alınışı da hiç kolay olmuyor. Sonuçta, Milli Mücadele'nin önce askeri, sonra siyasi açıdan kazanılması üzerine, İstanbul da tutsaklıktan kurtuldu ve Anavatan'a katıldı." diye konuştu.