b)Aşık Edebiyatı: Aşık, Türk Halk edebiyatında XV. yüzyılınbaşından itibaren görülen şair tipidir. Aşıklık geleneğinde:
ü Mahlas alma.
ü Bade içme.
ü Usta- çırak ilişkisi.
ü Atışma.
ü Leb- değmez (b,m,v,f,p).
ü Askı (muamma).
ü Dedim- dedi tarzı söyleyiş.
ü Tarih bildirme.
ü Nazire söyleme.
ü Saz çalma.
I.Koşma:
Ø En çoksevilen ve kullanılan nazım biçimidir.
Ø Genellikle11’li hece ölçüsüyle söylenilir.
Ø Genellikledörtlük sayısı: 3 ve 6’dır.
Ø Şair, sondörtlüğünde adını ya da mahlasını söyler.
Ø Kafiyeörgüsü Koşmadaki gibi xaxa veya abab,cccb, dddb… şeklindedir.
Ø İşlediğikonulara göre değişik isimler alır:
Ø Güzelleme: İnsan, tabiat, aşk ve sevgi konuları ve bunlara ait güzellikleriişleyen ve lirik olarak söylenilen şiirlerdir. Temsilcisi: Karacaoğlan.
Ø Koçaklama: Kahramanlık, yiğitlik, vuruşma konularını işleyen ve bu kavramlarıöven, koşma nazım şekliyle yazılan şiirlerdir. Temsilcisi: Köroğlu.
Ø Taşlama: Şahısların yahut toplumların kötü yönlerini ele alan ve bunlarıeleştiren şiirlerdir. Temsilcisi: Seyrani.
Ø Ağıt: Ölen birinin ardından söylenen şiirlerdir. Anonim Halk edebiyatında daaynı isimle söylenen şiirler vardır; fakat farkı buradaki ağıtların söyleyenibellidir.
II.Semai:
Ø Hecenin 8’li kalıbıyla söylenir.
Ø Dörtlük sayısı 3 ile 5 arası değişir.
Ø Kendine özgü bir ezgi ile söylenir.
Ø Uyak düzeni koşmadaki gibidir.
Ø Konuları: aşk, sevgi, doğa, güzellik gibi…
III.Varsağı:
Ø Hecenin 8’li kalıbıyla söylenir.
Ø Koçaklama tarzı şiirlerdir.
Ø Güney Anadolu bölgesinde yaşayan VarsakTürklerinin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerdir.
Ø Dörtlük sayısı ve uyak düzeni Koşma ileaynıdır.
Ø Bre, be hey, hey, hey gidi gibi ünlemlerkullanılır.
Ø Yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenilir.
Ø En çok Varsağı söyleyen şairKaracaoğlan’dır.
IV.Leb- değmez:
Ø Saz şairleri arasında atışmalar, taşlamalargibi karşılamalarda b, m, v, f, p harflerini kullanmadan söylediklerişiirlerdir.
V.Destan:
Ø En uzun nazım biçimidir.
Ø 100 dörtlüğe kadar olanları vardır.
Ø Hecenin 11’li kalıbıyla söylenir.
Ø Kafiye düzeni Koşma ile aynıdır.
Ø Konuları: savaş, kahramanlık ve sosyalkonulardır.
c)Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı: Halk edebiyatının “tasavvufi halk edebiyatı”ya da “tekke edebiyatı” denilen dalı XII. yüzyılda Ahmet Yesevi ilebaşlamıştır. Fakat Anadolu’nun bu alandaki ilk ve en büyük şairi YunusEmre’dir.
Ø Anadolu’da XIX. yüzyıla değin çeşitlitarikatlarla birlikte gelişmiştir.
Ø Yalın bir dille yazılmıştır.
Ø Aruz ve hece ölçüsü kullanılmıştır.
Ø Nazım birimi dörtlüktür.
Ø Tarikatlara göre değişik isimler alır.
Ø Kendine has, özgü, bestelerle okunur.
Ø Nesir şeklinde olanlar da vardır.
I.İlahi:
Ø Allah sevgisini işleyen dini konuluşiirlerdir.
Ø Kendine özgü bir ezgi ile okunur.
Ø Hem Koşma hem de Semai biçimindeyazılmıştır.
Ø Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
Ø Hece ölçüsünde 7, 8, ve 11’li kalıplartercih edilir.
Ø Alevi ilahilerine: nefes, deme, deyiş.
Ø Mevlevi ilahilerine: tapuğ.
Ø Halveti ilahilerine: durak adı verilir.
II.Nefes:
Ø Bektaşi aşıklarınca yazılan, söylenilentasavvufi şiirlerdir.
Ø Hz. Peygamberimize ve Hz. Ali’ye övgülerişlenir.
Ø Dili sadedir.
Ø Biçim olarak Koşmaya benzer, dörtlüklerhalinde hecenin 7, 8 ve 11’li kalıpları ile yazılır. Az da olsa aruzla yazılanıvardır: Pir Sultan Abdal.
III.Şathiye:
Ø inançtanalaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir.
Ø Görünüştesaçma sanılan bu sözlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlaradeğindiği anlaşılır.
Ø Bu türşiirler genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır.
IV.Nutuk:
Ø Tekkelerde pirlerin, mürşitlerin tarikatayeni giren dervişlere tarikat derecelerini, adabını öğretici mahiyette söylenenşiirlerdir.
Ø Şekil yönüyle Koşmaya benzer, hecenin 11’likalıbıyla söylenir. 7 ve 8’li olanları da vardır.
V.Devriye:
Ø İnsanın varoluşunu anlatan tasavvufişiirlerdir.
Ø Hecenin 11’li kalıbıyla söylenilir.
VI.Deme:
Ø Alevi geleneğine bağlı şairlerin ilahitarzındaki şiirleridir.
Ø Hz. Ali, Hasan ve Hüseyin’e karşı ilgininyoğun işlendiği şiirlerdir.
