Türkiye,24 Haziran 2018 tarihinden sonra yeni bir hükümet sistemine geçti. Aslında Türktarihinin ilk dönemlerinden itibaren kurulan Türk Devletleri’nde bir devletmekanizmasının dolayısı ile hükümet sistemlerinin olduğunu biliyoruz. Ama buyazımda cumhuriyet dönemi hükümet sistemlerini 1921 “meclis hükümetiSistemi”nden başlayarak analiz etmeye çalışacağım. ” Kadim Türkiye”nin hükümetsistemlerini de başka bir çalışmada ele alabiliriz.
Devlet,ülkesindeki toplulukların tümüne hâkim olan, üstün bir örgütlenme ve genişkapsamlı bir tüzel kişiliktir. Her tüzelkişilik gibi, devlet de organlarıeliyle yönetilir. Toplumun ortak ihtiyaçlarını karşılayan resmi kurum vekuruluşların tümü devletin organlarıdır.
Devletinkuvvetlerinin ayrılma derecesine ve ayrılan kuvvetler arasındaki ilişkilerinniteliğine göre, farklı hükümet sistemleri ortaya çıkar. Kuvvetlerin bir eldetoplanması halinde “meclis hükümeti”, kuvvetlerin sert ayrılması halinde“başkanlık sistemi”,kuvvetlerin yumuşak ayrılması halinde ise“parlamentersistem” özellikleri taşıyan bir hükümet sisteminin varlığından söz edilebilir.Kuvvetleri yasama organında toplayan ve yasama kuvvetinin mutlak üstünlüğünüesas alan “meclis hükümeti”, günümüzde yaygın olarak uygulanan bir sistemdeğildir. Ancak başkanlık sistemi ve parlamenter sistemin anlaşılmasındakolaylık sağlaması bakımından meclis hükümeti sisteminin de açıklanmasıgerekir.
MeclisHükümeti Sistemi: Meclis hükümeti sistemi, yasama ve yürütme yetkisinin, seçimleoluşan bir parlamentoda toplanmasıdır. Yasama organı, kendi yaptığı yasaları,yine kendi uygulayarak devleti yönetmektedir. Jean J. Rousseau’nun“egemenliğintekliği ve bölünmezliği” görüşü, meclis hükümeti sisteminin felsefi dayanağınıoluşturur
Meclishükümeti sisteminde, yasama yetkisi yanında yürütme yetkisi de meclise aittir.Halkın seçtiği üyelerden oluşan bir meclis, yasaları yapar ve yapmış olduğuyasaları yine kendisi uygular. Kalabalık bir topluluk olan meclisin, yürütmeyetkisini doğrudan kullanması zor olduğundan, bu görevi yerine getirmek üzere,meclis üyeleri arasından bir “yürütme komitesi” seçilir. Meclise vekâleten,yürütme görevini yerine getiren bu komitenin, parlamenter sistemdeki bakanlarkurulu gibi bağımsız bir kişiliği ve meclise karşı kolektif sorumluluğu yoktur.Meclis tarafından görevlendirilen yürütme komitesi üyeleri, meclise karşı kurulhalinde değil, bireysel olarak sorumludur.
Devletiktidarını tek başına elinde tutan parlamentonun mutlak üstünlüğünedayanan“meclis hükümeti”, parlamenter sistem gibi, yaygın olarak uygulanan birhükümet şekli değildir. Genellikle kriz dönemlerinde ve yeni bir siyasi düzenegeçiş sürecinde, birlik ve bütünlüğü sağlaması ve devletin gücünün tek eldenkullanılmasına imkân vermesi bakımından tercih edilir. Meclis hükümeti sistemi,aşağıda açıklanan üç özelliği ile öteki sistemlerden tamamen farklıdır.
*Yasamadan bağımsız bir yürütme organı yoktur.
*Meclis sürekli olarak görev yapar.
*Devlet ve hükümet başkanlığı makamı yoktur.
Türkiye,imparatorluktan cumhuriyete geçiş sürecinde uygulanan 1921 Anayasası’nda meclishükümeti sistemi benimsedi. Meclis hükümeti sistemi genellikle siyasi buhran veyeni bir siyasi rejime geçiş dönemlerinde uygulanır. Fransa’da 1792-95 yıllarıarasında kurulan “Konvansiyon Meclisi” ve Türkiye’de 1921 Anayasası’nınbenimsendiği meclis hükümeti sistemi, monarşiden cumhuriyete geçişte ara rejimniteliği taşımaktadır.
GerekFransa’da, gerekse Türkiye’de, monarşi tasfiye edilerek, cumhuriyet tam olarakhayata geçince, meclis hükümeti sistemi terk edilmiştir. Günümüzde, meclishükümeti sistemini, sürekli bir rejim olarak benimseyen ve uygulayan tek ülkeİsviçre’dir.
1921Anayasası’nın kurduğu siyasal rejimde, meclis hükümeti sisteminin gereğiolarak, devlet başkanı ve başbakan yoktu. Devleti ve milleti en yüksek seviyedetemsil yetkisine sahip olan organ meclis başkanıydı. Meclis başkanı, icravekilleri heyetinin de başkanıydı. Meclis, kendi üyeleri arasından seçtiği icravekillerini, istediği zaman değiştirebilirdi. Meclis, aynı zamanda, yargıyetkisine de sahipti.
Önümüzdekihafta parlamenter sistem ile devam etmek üzere…
