Bir duygunun, düşüncenin yargıyabağlanarak anlatıldığı sözcük veya sözcük gruplarına verilen addır.
a)- Üslup (Biçem-Biçim) ve Konu(Muhteva-İçerik): Sanatçının dili kullanma biçimine, anlatım şekline üslupdenir. Cümlelerin uzunluğu, kısalığı, sözcük seçimi, sanatlı ya da yalın oluşu,sanatçının üslubunu ortaya koyar. Üslup, yazarın bir şeyi “NASIL ANLATTIĞI”dır.
Örnek: Bu yazarımız romanlarındasözcük seçimine özen gösterir.
Hikayelerini abartıdan uzak,yalın bir dille yazmış.
Konu ise bir sanatçının sözünüettiği varlık yahut kavramdır. Yazar, “NE ANLATIYOR?” sorusunun cevabıdır.
Örnek: Bu romanda genç birkadının yaşam mücadelesinden söz ediyor.
Sanatçı, bu eserinde ünlüyazarlarla yaptığı söyleşilere yer veriyor.
Not: NASIL ANLATIYOR? = ÜSLUPCÜMLESİ
NE ANLATIYOR? = KONU CÜMLESİ
b)- Öznellik ve Nesnellik:Kişiden kişiye değişen, doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlanamayan ifadelereÖZNEL yargı adı verilir. Öznel yargılarda “BENCE, BANA GÖRE” anlamı vardır.
Örnek: Ülkemizin en güzel kentiAntalya’dır.
Sanatçı kendine özgü çağdaşlıkanlayışını ve eleştirel tavrını bu dizide de sürdürüyor.
Kişiden kişiye değişmeyen,doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlanabilen ifadelere NESNEL yargı adı verilir.
Örnek: Bu yaz Fethiye’ye birmilyon yabancı turist geldi.
Kentlere göç edenlerin sayısıyıldan yıla artmaktadır.
Söyleyene göre = ÖZNEL
Not: KİME GÖRE? -
Herkese göre = NESNEL
c)- Tanımlama: Bir şeyin neolduğunu anlatan cümlelere “tanım” cümlesi denir.
“BU NEDİR?” sorusuna cevap verir.
Örnek: Dil, insanlar arasındailetişimi sağlayan bir araçtır.
Not: Tanım cümleleri ÖZNEL veyaNESNEL özellik gösterebilir.
Not: Varlıkların yahutkavramların özelliklerinin verilmesi tanım değildir.
Örnek: Roman, okuyanları çeşitlisıkıntılarından uzaklaştırarak rahatlatır.
ç)- Karşılaştırma (Kıyas Etmek):İki kavram arasındaki benzerliklerin ya da farklılıkların ortaya koyulmasıdır.Bu cümlelerde “DAHA, EN, İSE, KADAR, GİBİ…” karşılaştırma bildiren sözlere yerverilir.
Örnek: Hayvanlar, koklaşakoklaşa; insanlar, konuşa konuşa anlaşır.
Toroslar da Alpler kadargüzeldir.
Hava bugün düne göre daha soğuk.
Not: Karşılaştırma ile Benzetmeyikarıştırmamalıyız. Karşılaştırmada “ÜSTÜNLÜK, EKSİKLİK ve SEVİYEDE OLMAK” gibibir derecelendirme vardır. Benzetmede ise ortak yönü olan iki varlıktanniteliği ZAYIF olanın GÜÇLÜ olana benzetilerek anlatılır.
Örnek: Önümüzde dağ gibi sorularvar.
Önümüzdeki sorunları çözmek birdağı delmekten güçtür.
d)- Değerlendirme: Herhangi birkonu hakkında olumlu ya da olumsuz düşüncelerin ortaya koyulmasıdır.
Değerlendirmeler ÖZNEL veyaNESNEL özellik gösterebilir.
Örnek: Yazar, bu eserinde insanıetkileyen, çarpıcı olaylara değiniyor.
Yazar, bu eserinde bir kasabadayaşanan olayları anlatıyor.
Not: Öznel ve olumsuz özellikgösteren değerlendirmeler aynı zamanda “ELEŞTİRİ” dir.
NESNEL – OLUMLU = DEĞERLENDİRME
ÖZNEL – OLUMSUZ = ELEŞTİRİ
Örnek: Bu eser okurun merakınıgidermekten hayli uzak.
Romanda anlatılanlar KurtuluşSavaşı yıllarında geçiyor.
e)- Eleştiri (Tenkid): Bu eser,sanatçı veya durumla ilgili ortaya konan düşüncelerdir. Eleştirideeleştirilecek olan şeyin eksik, kusurlu, yanlış yönlerinin yanında olumluyönleri de ortaya konabilir. Eleştirilerde çoğunlukla değerlendirme de sözkonusudur.
Örnek: Yazar, bu öyküsünde çoksayıda dil yanlışı yapmış.
Onun şiirleri insanın yüreğinititretecek içerikten yoksundur.
Yetkin sanatçı, yapıtlarındakidoğal anlatımla geniş okur kitlelerine seslenmeyi başarıyor.
Not: Kimi zaman bir sanatçı veyasanat yapıtının hem olumlu hem olumsuz yönleri belirtilmiş olabilir.
Örnek: Okuru yürekten kavrayan bueserin kurgusunda kopuklukların olmadığını söylemek hayli zor.
Not: Bir kişinin kendisini veyakendisiyle ilgili durumları eleştirmesine “ÖZELEŞTİRİ (OTOKRİTİK)” denir. Budurum genellikle olumsuzdur.
Örnek: Bu yaz, yapılacak onca işvarken zamanı boşa harcayıp hiçbir iş yapamadım.
Eminim ki bu işten de kazançlıçıkacağız.
İçine kapanık biri olmam beniinsanlardan uzaklaştırıyor.
