Divan edebiyatı, Türklerin XIII. veXIX. yüzyıllar arasında Anadolu’da oluşturdukları İslam kültürünün ortaközelliklerini yansıtan, geniş ölçüde Arap ve Fars edebiyatının etkisini taşıyanyazılı edebiyatımızdır. Şairlerineserlerini “DİVAN” adı verilen kitaptatopladıkları için bu ismi almıştır.
Genel Özellikleri:
· Divan edebiyatının dili Arapça,Farsça ve Türkçe karışımı olan “Osmanlıca” dır.
· Yüksek Zümre, Klasik Edebiyat, SarayEdebiyatı, Enderun Edebiyatı, Havas Edebiyatı ve Gazel Edebiyatı gibi isimlerverilir.
· Genellikle beyit nazım birimikullanılır.
· Duygu ve düşünceler kalıplaşmışsözlerle (mazmun) anlatılır.
· Anlatımda konu değil; anlatış biçimiönemlidir.
· Soyut bir edebiyattır.
· Aydın zümrenin edebiyatıdır (medrese,saray gibi…).
· Nazım ön plandadır; nesre az yerverilir.
· Nesir alanında (tezkireler,münşeatlar, tarihler…) kullanılır.
· XVI. ve XVII. yüzyıl en olgundönemidir.
Divan Şiirinin GenelÖzellikleri:
Ø Nazım birimi genellikle beyittir; fakat dörtlükler de kullanılabilir.
Ø Ölçü, aruz ölçüsüdür. Tam ve zengin uyak kullanılır.
Ø Konu başlıkları yoktur; nazım biçimlerine göre adlandırılır.
Ø Konu olarak daha çok aşk, sevgi, din ve kadercilik konusu işlenir.
Ø Dili ağır ve sanatlıdır (Arapça ve Farsça tamlamalara yer verilir).Halkın konuşma dilinden uzaktır.
Ø Şiirde konu bütünlüğü aranmaz; beyit bütünlüğüne bakılır.
Ø Konu her beyitte tamamlanır. Parça güzelliği bütün güzelliğindenönemlidir.
Ø Anlamdan çok ahenge önem verilmiştir.
Ø Kafiye kulak için değil; göz içindir.
Ø Sanat için sanat görüşü hakimdir.
Ø Eğlence, aşk, şarap, ölüm, methiye, yergi, tabiat ve tasavvuf gibikonular işlenmiştir.
Ø Ağırlıklı olarak aşk acısından duyulan mutluluk dile getirilir.
Ø Şiirler DİVAN adı verilen kitaplarda toplanır.
Ø Şairler şiirlerinde mahlas kullanır.
Divan Edebiyatı NazımŞekilleri
a. Nazım Birimi Beyit Olan NazımŞekilleri:
1. Gazel:
ü Türk edebiyatına İran edebiyatından girmiştir.
ü Beyit esasına göre yazılır.
ü Divan edebiyatının en önemli ve çok sevilen nazım biçimidir.
ü Aruzun her kalıbıyla yazılır.
ü Konu olarak aşk, sevginin güzelliği, şikayet, kıskanma, ayrılık,tasavvuf, dünya hayatı ve ahiret hayatı ele alınır.
ü En az 5, en çok 15 beyitten meydana gelir.
ü En çok kullanılan şekli 5 ile 7 beyit arasında olandır.
ü Kafiye düzeni: aa, ba, ca… biçimindedir.
ü Gazelin ilk beyti mutlaka kendi arasında kafiyelidir.
ü Bu ilk beyte matla, son beyte makta denir.
ü En güzel beytine beytül gazel veyaşah beyit denir.
ü Şairin mahlasının bulunduğu beyte de maklabeyti denir.
ü Beyitler arasında anlam birliği bulunan gazele yek ahenk ; aynı güç ve güzellikte beyitlerden oluşan gazele de yek avaz denir.
ü Ayrıca dizenin ortasında bir iç kafiye meydana getiren gazellere de musammat gazel denir.
ü Halk edebiyatındaki karşılığı koşmadır.
ü Gazeli makamıyla okuyanlara gazelhan; usta yazan kişilere de gazelseraadı verilir.
ü En önemli sanatçıları: Fuzuli, Baki, Nabi…
2. Kaside:
ü Kast etmek sözcüğünden türemiştir. Belirli bir amaç için söylenir.
ü Genel olarak kasideler övgü şiirleridir.
ü Beyitler halinde yazılır, 33 ile 99 arası.
ü Kafiyelenişi gazeldeki gibidir.
ü İlk beytine matla, son beytinemakta, en güzel beytine beytül kasid, şairin mahlasınıbulunduğu beyte de taç beyit adıverilir.
ü Matla beyti, kasidenin herhangi bir yerinde yinelenebilir.
ü Kasidelerin bölümleri:
1- Nesib veya Teşbib:
· Kasidenin ilk bölümüdür.
· En uzun ve sanatlı bölümüdür.
· Şair bu bölümde mevsimleri, bayramgünlerini tasvir eder.
· Kasidelere ismini veren kısım bubölümdür (cülüsiye, suriyye, ramazaniye, bayramiye gibi…). Ayrıca rediflerinegöre de adlandırılır: su ve kerem gibi…
2- Girizgah:
· Asıl konuya geçiş olan birkaçbeyitlik bölümdür.
· Kasidenin ikinci bölümüdür.
· Nesib ile Methiye bölümünübirleştiren köprü vazifesi görür.
3- Methiye:
· Kasidenin üçüncü bölümüdür.
· Övülecek kişinin anlatıldığıbölümdür.
4- Tegazzül:
· Kasidenin dördüncü bölümüdür.
· Kasideyle aynı uyak ve ölçüdesöylenmiş bağımsız bir gazelin yer aldığı bölümdür.
5- Fahriye:
· Kasidenin beşinci bölümüdür.
· Bu bölümde şair kendisini över vediğer şairlerden sanatının üstün olduğunu dile getirir.
6- Dua:
· Kasidenin son bölümüdür.
· Bu bölümde şair, Allah’tan övdüğükimse için saadet uzun ömür ve başarı diler.
