Cümlede durumlar ya da olaylar sıralanırken önem sırasına dikkat edilmemesinden kaynaklanan anlatım bozukluğudur.
Bırakın patates doğramayı, yemek bile yapamaz.
O değil yarın bugün bile hastahaneden taburcu olamaz.
e)- Deyimin Yanlış Anlamda Kullanılması
Deyim ve Atasözleri kalıplaşmıştır, bundan dolayıdır ki değiştirilemezler. Eğer değiştirilirse anlatım bozukluğu görülür.
Çok acıktım midem zil çalıyor. (karnım)
Alma garibin ahını çıkar aheste aheste. (mazlumun)
Babasını görünce paçaları tutuştu. (etekleri)
Öğretmenin anlattığı konu bütün öğrencilerin dikkatini çekmişti. Herkes kulak kabartmış, öğretmenini dinliyordu. (kulak kesilmek)
f)- Cümlede Belirsizlik Bulunması (Anlam Belirsizliği)
Cümlede eylemin kim tarafından yapıldığının belirtilmemesidir.
Geleceğini kardeşinden öğrendim. (senin- onun)
Yarışmada birinci olduğuna sevindim. (senin- onun)
Yaşlı, evine doğru ağır adımlarla ilerledi. (noktalama işaretleri)
Çocuk, ayakkabılarını kendine ait olan dolaba yerleştirdi.
g)- Eylemin Anlamca Yanlış Kullanılması
Bana yardım ederek, işi kısa sürede bitirmeme neden oldu. (bitirmemi sağladı)
Laf taşıyarak aralarının bozulmasına o da bir katkıda bulunmuştu. (yol açtı)
O, bize hiçbir konuda destek de yardım da etmedi. (olmadı)
ğ)- Sözcüklerin Yanlış Eyleme Bağlanması
Bu davranışıyla bize yarar mı sağladı zarar mı belli değil. (verdi)
Onun bu konuya yeterince ilgi ve önem verdiğini söyleyemeyiz. (gösterdiğini)
Amacı, arkadaşlarını ikinci, kendisini birinci plana çıkarmaktı. (plana düşürmek)
h)- Aynı Anlama Gelen Ek ve Sözcükler
Onun beni sevmemesinin nedeni; fikirlerini benimsememiş olmamdandır. (olmamdır)
B)- YAPIYA DAYALI ANLATIM BOZUKLUKLARI (BAĞDAŞIKLIK)
a)- Özne – Yüklem Uyuşmazlığı (Uyumsuzluğu)
Tekillik ve Çoğulluk Bakımından
- Özne tekilse yüklem de tekil olur.
Kaptan, yolculardan sessiz olmalarını istedi.
- Özne, insan ve çoğulsa; yüklem, tekil veya çoğul olabilir.
Öğrenciler, dershaneye doğru yürüyor (yürüyorlar)
- Özne, insan dışındaki bir varlık ya da kavramsa, çoğul da olsa yüklem tekil olur.
Çiçekler sıcaktan kurumuş. (kurumuşlar)
Gözlerim, çok okuduğumdan yaşarıyor. (yaşarıyorlar)
- Özne anlamca çoğul sözcüklerden oluşuyorsa yüklem tekil olur.
Herkes, sınavın sonuçlarını merak ediyor. (merak ediyorlar)
Hiç kimse, sorduğum soruyu bilemedi. (bilemediler)
NOT: Saygı ve alaysıma bildiren cümlelerde özne tekil de olsa yüklem çoğul olabilir.
Beyefendi, kimseyle görüşmek istemiyorlar.
Küçük bey, henüz uyanmadılar.
Kişileştirme sanatının olduğu cümlelerde yüklem çoğul olabilir.
Yapraklar, ağaçlarla vedalaşıyorlar.
Martılar, sen gidiyorsun diye ağlıyorlar.
Kişi Uyumu
- Özne grubunda birinci kişinin (ben – biz) yanında, ikinci kişi (sen – siz) veya üçüncü kişi (o -onlar) varsa yüklem birinci çoğul (biz) olur.
Yarın, sen ve ben uzaklarda olacağız. (olacağım)
Dün ben ve o, sinemaya gittik. (gittim)
- Özne grubunda ikinci kişinin (sen – siz) yanında üçüncü kişi (o – onlar) varsa yüklem ikinci çoğul (siz) olur.
Sen ve o, çabucak yanıma gelin. (gelsin)
Siz ve onlar, ilk uçağa bineceksiniz. (binecekler)
- Özne grubunda birden fazla üçüncü kişi (o – onlar) varsa yüklem üçüncü tekil (o) veya üçüncü çoğul (onlar) olur.
O ve onlar tiyatroya gidebilir. (gidebilirler)
Olumluluk – Olumsuzluk Uyumu
- Türkçede “Hiçbiri, Hiç kimse ve Kimse” gibi sözcüklerle oluşturulan özneler, sadece olumsuz yüklem alırken; “Hepsi, Herkes ve Tümü” gibi sözcüklerle oluşturulan özneler hem olumlu hem de olumsuz yüklem alabilmektedir.
- Bileşik, sıralı ve bağlı cümlelerde görülür.
Herkes zili bekliyor, dışarı çıkmıyor. (kimse)
Kimse yemek yememiş, çok acıkmış. (herkes)
