FİİLİMSİ (EYLEMSİ): Fiil olduğu halde çeşitli ekler alarak, cümlede “isim, sıfat ve zarf” görevinde kullanılan sözcüklerdir.
Mavimsi – mavi değil; maviye yakın olan.
Fiilimsi – fiil değil; fiile yakın olan.
Fiil + fiilimsi ekleri = fiilimsi(mastar, ortaç ve ulaç).
İsim – Fiil (Ad eylem, Mastar): Fiil kök ve gövdelerine isim-fiil ekleri getirilerek oluşturulur. “ma, ış, mak”
ÖRNEKLER: Suyun akışını hayranlıkla izliyordu.
Bir sevmek bin defa ölmek demekmiş.
Her gün yürümeye çalışıyorum.
Yaşasın yemek yemek!
Sıfat – Fiil (Ortaç): Fiil kök ve gövdelerine sıfat-fiil ekleri getirilerek oluşturulur. “an, ası, maz, ar, dik, acak, miş”
Sıfat görevinde bulunabilir.
Adlaşmış sıfat görevinde bulunabilir.
Kip ekleriyle karıştırılmamalıdır.
ÖRNEKLER: Öpülesi ellerdir annelerin elleri.
Gelen gideni aratır.
Seninle görülecek hesabım var.
Bir gün görülecek senin neler yaptığın. (KİP)
Zarf – Fiil (Ulaç, Bağfiil, Bağ eylem): Fiil kök ve gövdelerine zarf-fiil eki getirilerek oluşturulur. “a, e, alı, eli, arak, erek, asıya, esiye, casına, cesine, dıkça, dikçe, dığında, diğinde, ınca, ince, ıp, ip, kan, ken, madan, meden, maksızın, meksizin, r…maz”
Bazı sözcükler, zarf-fiil eki almadığı halde almış gibi görünebilirler(danışmadan, görüşmeden).
Bazı sözcükler, zarf-fiil eki aldığı halde görevi dışında kullanılabilir(kıyasıya mücadele).
ÖRNEKLER: Sora sora Bağdat bulunur.
Delicesine seviyordu.
Ağladıkça içi açılıyordu.
Çocukken çok yaramazmış (zarf)
EKLER
Ekler sözcükleri cümle içinde anlamlı bir biçimde kullanabilmek, onlara cümle içinde değişik sözcükler yüklemek ve yeni sözcükler türetmek amacıyla sözcüklere eklenen ses veya hecelerdir.
Türkçe sondan eklemeli bir dildir.
Ekler işlevleri bakımından YAPIM ve ÇEKİM EKİ olmak üzere ikiye ayrılır.
YAPIM EKİ sözcüğün anlamını değiştirir; ÇEKİM EKİ ise değiştirmeyip sözcüğe işlerlik kazandırır.
Önce YAPIM EKİ daha sonra ÇEKİM EKİ gelir.
EKLER
YAPIM EKİ B) ÇEKİM EKİ
İsimden isim yapım ekleri
a) İsim çekim ekleri a) Fiil çekim ekleri
1) Durum Hal ekleri 1) Kip ekleri
İsimden fiil yapım ekleri
2) Çoğul ekleri 2) Kişi ekleri
3) Tamlama ekleri 3) Ek eylem ekleri
Fiilden isim yapım ekleri
4) Eşitlik ekleri 4) Soru ekleri
ç) Fiilden fiil yapım ekleri
5) Vasıta ekleri
6) Ekeylem ekleri
7) Soru ekleri
ÖRNEKLER:
bil-gi-n oku-muş göz-lük-çü iç-ir tanı-mak
ev-evi-eve-evde-evden evler evin bahçesi arabayla
geldi gel-di-m gel-miş-i-di
