Sanatçının gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici yönlerini, gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimini, halkın dünya görüşlerini, tarihi, coğrafi, ekonomik ve sosyal özelliklerini kendi bakış açısıyla anlattığı yazılardır.
- Edebiyatımızda önemli gezi yazısı yazarları ve yapıtları şunlardır:
Evliya Çelebi – Seyahatname
Ahmet Haşim – Frankfurt Seyahatnamesi
Cenap Şahabettin – Hac Yolunda, Avrupa Mektupları
Falih Rıfkı Atay – Bizim Akdeniz, Denizaşırı
Ahmet Mithat Efendi – Avrupa’da Bir Cevelan
Reşat Nuri Güntekin – Anadolu Notları
Anı (Hatıra):
- Yaşanan olayların üzerinden belli bir süre geçtikten sonra olayları yaşayan veya onun bir yakını tarafından yazıldığı yapıtlardır.
- Edebiyatımızda bazı anı yapıtları ve yazarları:
Ziya Paşa – Defter – i Amalim, Halit Ziya Uşaklıgil – Kırk Yıl, Saray ve Ötesi
Halide Edip Adıvar – Mor Salkımlı Ev ,Falih Rıfkı Atay – Çankaya
Günlük (Günce):
- Yaşanan olayların ve bu olayların kişide bıraktığı izlenimlerin tarih atılarak günü gününe yazılmasıyla oluşan yapıtlardır. (eski dilde ruzname diye geçer)
- Edebiyatımızda Nurullah Ataç – Günce adlı yapıtıyla bu türün en başarılı örneklerini vermiştir.
Biyografi (Yaşam öyküsü):
- Toplumsal yaşamda tanınmış kişilerin yaşamlarının tamamının ya da belli bir bölümünün anlatıldığı yapıtlardır.
- Yaşamı, hayatı, anlatılan kişinin yaptığı önemli çalışmaları, yapıtlarını ve belirgin özelliklerini okura duyurmak bu yapıtların temel hedefidir.
- Bu türün Divan edebiyatındaki karşılığı Tezkire’dir.
- Edebiyatımızda ilk tezkire Ali Şir Nevai’nin Mecalisü’n Nefais’dir.
Otobiyografi (Öz yaşam öyküsü):
- Toplumsal yaşamda tanınmış kişilerin yaşamlarını kendilerinin anlattığı yapıtlardır.
- Bu tür yapıtların yaşamöyküsünden ayrılan yönü, kişinin yaşamını başkasının değil kendisinin anlatmasıdır.
Efsane (Söylence): Olağanüstü özellikler gösteren kahramanların yaşamlarının anlatıldığı türdür.
Destan: Milletleri derinden etkileyen tarihi ve sosyal hadiselerin anlatıldığı genellikle manzum şekilde olan edebi türlerdir.
- “Doğal ve Yapay” destan olmak üzere tür olarak ikiye ayrılır.
- “Doğuş, Yayılma ve Derleme” Safhası olarak oluşum bakımından üçe ayrılır.
Haber (5N 1K): Bilinen bir zamana ait bir vakayı en kısa sürede DERGİ, GAZETE, RADYO ve TELEVİZYON aracılığıyla (yayım ve yayın olmak üzere) muhatabına ulaştıran haber yazılarıdır.
NE …………………………. Konuyu verir
NEDEN, NİÇİN …………Amacı verir
NASIL ……………………. Yöntemi belirler
NEREDE ………………… Mekan ve yer kavramları
NE ZAMAN ……………. Süre – süreç kavramları
KİM ………………………. İlgili ve sorumlu kişileri belirler
