b) Aşık Edebiyatı: Aşık, Türk Halk edebiyatında XV. yüzyılın başından itibaren görülen şair tipidir. Aşıklık geleneğinde:
Mahlas alma. Leb- değmez (b,m,v,f,p).
Bade içme. Askı (Muamma)
Usta- çırak ilişkisi. Dedim – Dedi tarzı söyleyiş
Atışma. Tarih bildirme
Nazire söyleme. Saz çalma.
I.Koşma:
En çok sevilen ve kullanılan nazım biçimidir.
Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenilir.
Genellikle dörtlük sayısı: 3 ve 6’dır.
Şair, son dörtlüğünde adını ya da mahlasını söyler.
Kafiye örgüsü Koşmadaki gibi “xaxa veya abab, cccb, dddb…” şeklindedir.
İşlediği konulara göre değişik isimler alır:
Güzelleme: İnsan, tabiat, aşk ve sevgi konuları ve bunlara ait güzellikleri işleyen ve lirik olarak söylenilen şiirlerdir. Temsilcisi: Karacaoğlan.
Koçaklama: Kahramanlık, yiğitlik, vuruşma konularını işleyen ve bu kavramları öven, koşma nazım şekliyle yazılan şiirlerdir. Temsilcisi: Köroğlu.
Taşlama: Şahısların yahut toplumların kötü yönlerini ele alan ve bunları eleştiren şiirlerdir. Temsilcisi: Seyrani.
Ağıt: Ölen birinin ardından söylenen şiirlerdir. Anonim Halk edebiyatında da aynı isimle söylenen şiirler vardır; fakat farkı buradaki ağıtların söyleyeni bellidir.
Ela gözlüm ben bu ilden gideyim
Zülfü perişanım kal melil melil
Kerem et aklından çıkarma beni
Ağla gözyaşını sil melil melil
Karac’oğlan der ki ölüp ölünce
Ben de güzel sevdim kendi halimce
Varıp gurbet ile vasıl olunca
Dostlardan haberim al melil melil (KARACAOĞLAN)
II.Semai:
Hecenin 8’li kalıbıyla söylenir.
Dörtlük sayısı 3 ile 5 arası değişir.
Kendine özgü bir ezgi ile söylenir.
Uyak düzeni koşmadaki gibidir.
Konuları: Aşk, sevgi, doğa, güzellik gibi…
İncecikten bir kar yağar
Tozar Elif Elif diye
Deli gönül abdal olmuş
Gezer Elif Elif diye
Elif'in uğru nakışlı
Yavru balaban bakışlı
Yayla çiçeği kokuşlu
Kokar Elif Elif diye
Elif kaşlarını çatar
Gamzesi bağrıma batar (Karacaoğlan)
III.Varsağı:
Hecenin 8’li kalıbıyla söylenir.
Koçaklama tarzı şiirlerdir.
Güney Anadolu bölgesinde yaşayan Varsak Türklerinin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerdir.
Dörtlük sayısı ve uyak düzeni Koşma ile aynıdır.
Bre, be hey, hey, hey gidi gibi ünlemler kullanılır.
Yiğitçe, mertçe bir üslupla söylenilir.
En çok Varsağı söyleyen şair Karacaoğlan’dır.
Bre ağalar bre beğler
Ölmeden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim
Karaca oğlan der cânân
Güzelim sözüme inan
Bu ayrılık bize heman
Ermeden bir dem sürelim (Karacaoğlan)
IV.Leb- değmez:
Saz şairleri arasında atışmalar, taşlamalar gibi karşılamalarda “b, m, v, f, p” harflerini kullanmadan söyledikleri şiirlerdir.
Tarik-i aşka gir ehl-i Hüdâ ol
Gönül gel layık-i her itilâ ol
Dilersen dehrde âzâde serlik
Gurur-i câhı terk eyle gedâ ol
Cidâl-i kîl ukale yok nihâyet
Ricalû’llah ile hâl-âşina ol
Çekil izzetle uzlet gûşesine
Azîz ol derd-î şöhretten cûda ol (Ahmet Remzi Dede)
V.Destan:
En uzun nazım biçimidir.
100 dörtlüğe kadar olanları vardır.
Hecenin 11’li kalıbıyla söylenir.
Kafiye düzeni Koşma ile aynıdır.
Konuları: Savaş, kahramanlık ve sosyal konulardır.
BOSNA DESTANI
Bosnalı der behey devletlü vezir
Nemse kralının kasdı bizedir
Duydu Bosna akerinni geldiğin
Şüpheniz olmasın fırsat gözetir (Âşık Ahmet)
