Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün çok konuşulduğu bu günlerde,M.Kemal’in şahsı ve fikirleri üzerinden yıpratıldığı veya kullanıldığı herkesçemalum. Bu hafta İnönü’ den başlayarak Atatürk gerçeğini anlatmaya çalışacağım. Taraflıtarafsız ortak paydamız olması gereken Atatürkçü düşünce sistemi kimlertarafından, nasıl suiistimal edilmeye çalışıldı? İnönü Atatürk çekişmesininperde arkasında neler vardı? Menderes dönemi, 1980 darbe iktidarı, 1990,2000’li yıllar ve bugünlerde Atatürk ‘ün siyasetteki rolleri üzerindeduracağım.
1930’lu yıllara gelindiğinde dünya ekonomik buhranı ile birlikteAtatürk ve İnönü arasındaki görüş ayrılıklarının da giderek belirginleşmeyebaşladığı bilinmektedir. Bu ayrılıklar temelde devletçilik politikasınınuygulanması ile ilgilidir. Dış politika konusundaki yaklaşım farkları veAtatürk’ün sık sık kabineye müdahalesi de ayrılığın diğer yönlerinigöstermektedir. Bu yıllar bütün dünyada olduğu gibi, Türkiye için de hem dışpolitikada hem ekonomide sıkıntılar yaratan bir döneme denk gelmiştir.
Şevket Süreyya Aydemir İkinci Adam adlı eserinde, İsmetPaşa’nın başvekillikten ayrılışını tek sebebe bağlamanın doğru olmadığınısöylemektedir. Ayrıca, ekonomik alandaki çatışmalardan kaynaklanan siyasi etkilerinde bardağı taşıran sebepler olduğunu ifade etmektedir. Ulusal KurtuluşMücadelesinin bu iki lideri arasındaki derin köklere dayanan sadakat vedostluğun bir ayrılığa dönüşmesi şüphesiz basit kişisel çekişmelerleaçıklanamaz. Bu ayrılığın süregelen olaylar zincirinin bir sonucu olduğukanaatindeyim. Atatürk-İnönü ayrılığı düşünüldüğünde; “Hatay Meselesi”, “NyonKonferansı”, “Çiftlik Olayı” ve “Stadyum Olayı” ilk olarak akla gelengelişmeler arasındadır. Ayrıca bu olaylar yaşanırken birbiriyle bağlantılıolarak iki devlet adamının benimsedikleri ekonomi politikası açısında daçeşitli sorunlar ortaya çıkmıştır. Öte yandan Atatürk-İnönü ayrılığında “DersimOlayları”nın da bir ölçüde etkili olduğu tezi son zamanlarda ortaya atılaniddialar arasında yer almaktadır. Aralarındaki samimi dostluk ve güven ilişkisiMilli Mücadele yıllarına dayanan ve oynadıkları rollerle Türkiye Cumhuriyetitarihinde önemli izler bırakan bu iki devlet adamının 1937 yılından itibareniyice gün ışığına çıkan ayrılıklarında Dersim Olaylarının ne ölçüde etkiliolduğu da önemlidir.
Hatay meselesi
1936’da Hatay meselesi konusunda meselenin bir an evvelçözülmesini isteyen Atatürk ile İnönü farklı görüşlerdedir. Bu konuda Atatürk,gerekirse askeri müdahale fikrinin de düşünülmesi gerektiğini savunmaktadır.Ancak; İnönü, savaş durumunu ülke için ciddi bir sakınca olduğunudüşünmektedir. İnönü, bu konuda Fevzi Çakmak ile görüşmüş ve Atatürk’ü iknaetmesi konusunda yardım istemiştir. Sonuçta, bu iknada muvaffak olduğunusöyleyebiliriz.
Nyon konferansı
Nyon Konferansı, 1937 yazında, İspanyol iç savaşı sırasındaAkdeniz’deki denizaltı korsanlığını önlemek amacıyla toplanmıştır. Atatürk,anlaşmanın imzalanması talimatını verirken, İsmet Paşa İtalya ile aramızdasavaş sebebi olabilir düşüncesi ile imzalanmamasını istemiştir. Ancak kısa birsüre sonra İsmet Paşa’nın kendi deyimiyle Atatürk’le mutabakata varmıştır.Sonunda, anlaşma imzalanmıştır. İnönü, mecliste antlaşmanın tatbiki yapılacağıiçin Ankara’ya kısa süreliğine dönmekte olan Atatürk’ü Etimesgut tren garındakarşılamıştır. Tren, bira fabrikasının önüne geldiğinde Atatürk’ün fabrikakonusunu İsmet Paşa’ya sorması, ikili arasında gerilimli bir döneminbaşlayacağının habercisi olmuştur.
Kâğıt Fabrikası Olayı
Cumhurbaşkanı Atatürk, İnönü’nün başkanlığındaki hükümete sürekliolarak dışarıdan müdahale eğiliminde bulunmaktadır. Bu tür müdahale eğilimleri,Başvekil İnönü’ye sorulmaksızın bazı bakanların görevden alınmalarına kadarvarmaktadır ve İnönü’nün de bu tür müdahalelere karşı sert tepki gösterdiğibilinmektedir.
1930’larda yeni kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti’nin kâğıtfabrikası yoktur. Kâğıt, döviz karşılığı yurtdışından getirilmektedir. Oyıllarda kâğıt ve karton genellikle Orta Avrupa ülkelerinden getirilmektedir.Bu fabrikaların Türkiye’ de temsilcileri bulunmaktadır ve bunlar komisyon ilegeçinmektedirler. Bu sebeple, bu komisyon sahipleri ülkede kâğıt fabrikasınınkurulmasına karşıdırlar.
Fakat buna rağmen; dönemin Tekel Bakanı, kendi bakanlığınınihtiyacını karşılamak için bir kâğıt fabrikası kurmaya karar vermiştir.Başvekil İsmet İnönü Tekel Bakanına neticenin olumsuz olduğunu bildirmiştir.
Çiftlik Olayı
Atatürk ve İnönü ayrılığında bilinen önemli olaylarınarasında bira fabrikası ve çiftlik olayı gelmektedir. Olay, çiftliğin hazineyesatılması ve bira fabrikasının bu satış dışında tutulması olarak özetlenebilir.Atatürk, çiftliğe çok özen göstermekte dolayısıyla devrine karşı çıkmaktadır.
Devam edecek…
