İşçi üreten bir ülkenin yapı taşıdır. Mal ve hizmet üretiminde işçi en altkademede malın ve hizmetin üretilmesinde doğrudan katkı sağlayan emekçidir.
Ancak üretimimize doğrudankatkı sağlayan bu işçilerimizin çoğu zaman hakları ihlal edilmektedir. İşte busebeple bu yazımda işçilerimizin haklarını öğrenmeleri ve haklarınısavunabilmeleri için işçi haklarından bahsetmek istiyorum.
Öncelikle işçi nedir?,işveren nedir? ve işyeri nedir? bunlarıöğrenelim.
İşçi: Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışangerçek kişidir.
İşveren: İşçi çalıştıran gerçekveya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır.
İşyeri: İşveren tarafından mal veya hizmet üretmekamacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birimdir.
Bunları öğrendiğimize göreartık işçi haklarına geçebiliriz. Bu haklar sırasıyla;
-Ücret,
-Sosyal sigorta,
-Kıdem tazminatı,
-İhbar tazminatı,
-Fazla mesai ücreti,
-Yıllık ücretli izin,
-Hafta tatili,
-Ara dinlenmesi,
-Resmi tatil ve bayram tatilleri,
-Maddi ve manevi zararların tanzimi,
-İşe iade,
-İş arama
haklarıdır. Bunlar işçilerin hem maddi hem manevi anlamda mağduredilmemeleri açısından son derece önemlidir.
Yukarıda belirttiğim işçi haklarımaddelerini daha detaylı bir şekilde açıklayacak olursak:
-Ücret: İşçi hakları arasında en temel haklardan biridir. İşçimaaşını/ücretini tam olarak ve zamanında alma hakkına sahiptir ve busüreçte yaşanacak aksaklıklara karşı işçinin dava açma hakkı bulunmaktadır. Bukonuda haksızlığa uğrayan, örneğin maaşı zamanında yatırılmayan işçi, hukukiyollarla hakkını arayabilir.
-Sosyal sigorta: En önemli işçi hakları arasında yer alan sosyal sigorta işçinin hememekliliği noktasında hem de sağlık imkanlarından faydalanabilmesi noktasındason derece önemli bir konudur ve işçinin kendisinin yanı sıra bakmakla yükümlüolduğu kişileri de ilgilendirir. Kanunen işveren işçi çalışmaya başladığı günitibariyle işçisinin sigortasını yaptırmak ve kesintisiz olarak sigortaprimlerini yatırmak zorundadır. Deneme süresi denilerek işçilere sosyal sigortayapılmaması kanunlara uygun değildir.
**Ülkemizde işçi hakları ihlali noktasında sık karşılaşılan durumlardanbiri de daha fazla ücret alıyor olmasına rağmen farkı elden vermek suretiyleişçinin sigortasının asgari ücret üzerinden yatırılmasıdır. Bu durum işçininemekliliğine dönük hak kayıplarına yol açabilmektedir.
-Kıdem tazminatı: İşçilerin keyfi ya da önemsiz sebeplerle işten çıkarılmalarınıengelleyen kıdem tazminatı haksız bir sebeple işten çıkarılan ya da haklı bir sebepleişinden ayrılan işçinin işverenden alacağı tazminattır. İş yerinde haksızlığa uğrayan, küfür, tehdit,hakaret gibi durumlarla karşılaşan, maaşı, primleri, ikramiyeleri ya da sigortaprimleri ödenmeyen işçi, işçi hakları kapsamında iş akdini feshederek kıdem tazminatı talepedebilir. Ayrıca erkek işçiler için askerlik hizmeti ve kadın işçiler için yenievlenmiş olmak iş akdini feshetmek için geçerli sebeplerdir ve bu kişilerkıdem tazminatı alabilir.
-İhbar tazminatı: İşçiye işi bırakmadan belli bir süre önce; işverene de işçiyi iştençıkartmadan belli bir süre önce haber verme sorumluluğu getirir. Bu sorumluluğauyulmadığı takdirde karşı taraf zarara uğratılmış sayılır ve ihbar tazminatıhakkı doğar.
-Fazla mesai ücreti: Genel anlamıyla normal çalışma süresini aşanmesai fazla mesaidir. Fazla mesai ücretinin ne kadar olacağı iseişçinin ücretine bağlıdır. Fazla mesai ücreti işçinin normal çalışmaücretinin iki katı olarak hesaplanmaktadır. Ayrıca işçi yaptığı fazla mesaininkarşılığı olarak fazladan dinlenme talep etme hakkına da sahiptir. Topluiş sözleşmesinde aksi bir madde yok ise işverenin talep etmesi durumunda işçifazla mesai yapmak zorundadır.
-Yıllık ücretli izin: Aynı işyerinde bir yılı tamamlamış işçininyıllık ücretli izin hakkı bulunmaktadır. Yıllık ücretli izin hakkı işin nekadar süre yapıldığına bağlıdır. İşçi hakları kapsamında yıllık izinsüresi bitimini takiben dört gün ücretsiz izin hakkı dabulunmaktadır. Yıllık ücretli izin hakkının kullandırılmaması durumunda busüreye denk gelen ücret dava açmak suretiyle talep edilebilir.
-Hafta tatili: İşçilerin en az haftada bir gün ücretli izin hakkı bulunmaktadır.Yani işverenin işçiye haftada en az bir gün dinlenme hakkı vermesi yasalolarak zorunludur.
-Ara dinlenmesi: İşçiye gün içerisinde dinlenmesi için süre tanınması zorunludur.İşyerinde ara dinlenme süreleri, günlük çalışma saatine bağlı olarakbelirlenir. Ancak bu süreler mesai süresine dahil edilmez.
-Resmi tatiller vebayram tatilleri: İşçinin resmi tatiller ve bayram günlerinde tatil yapma hakkı bulunmaktadır.Bu günlerde çalışan işçi misli ile birlikte ücret talep etme hakkınasahiptir.
-Maddi-manevi zararların tazmini: İş süresince işçinin başınagelebilecek kazalar için işçinin maddi-manevi tazminat talep etme hakkı vardır.İşçi, iş kazası sonucunda ortaya çıkan maddi zararlarının giderilmesini talepedebilir. Tedavi giderleri, işçinin çalışamayacağı süre boyunca yaşayacağıekonomik kayıplar, kaza sonucu meydana gelen iş gücü kaybı talep edilebilir.Kaza sonucu işçinin ölümü halinde de işçinin varisleri tarafından cenazemasrafları, ölümünden önceki tedavi giderleri ve ölüm dolayısıylayaşanacak gelir kaybı talep edilebilmektedir. İşçi kaza sonucu yaşadığı acı vepsikolojik sıkıntılar için kendisi, eğer işçi ölmüş ise yakınları, yaşadıklarıüzüntü için manevi tazminat davası açabilir.
-İşe iade hakkı: Haklı bir sebep olmaksızın işten çıkarılan işçi işe geri alınmasıtalebiyle dava açabilir. İlgili mahkeme durumu değerlendirerek kararını verirve işçiyi haklı bulması durumunda belli bir süre içerisinde işçininyeniden işe alınmasını emreder. Aksi durumunda işçinin zararını ortadankaldıracak bir miktar para ödenmesine karar verilir.
-İş arama hakkı: İşveren işçiye iştençıkarıldığını bildirdikten sonra iş arama izni vermek zorundadır. Bu iş aramaizni iş saatleri içerisindedir ve herhangi bir ücret kesintisiyapılamaz.
En önem verilen işçilikhakları ana hatlarıyla böyledir. Okuyan, öğrenen, haklarının bilincinde olanbir işçi olursanız kandırılamaz ve hakkınızı alırsınız. Hakkınızı ertelemeyin.
Av.Yavuz BÜYÜKÇAPAR
