Tevhit:
· Allah’ın birliğini ve yüceliğinianlatır.
Münacat:
· Allah’a yapılan yalvarış veyakarışları dile getirir.
Naat:
· Hz. Muhammed’i övmek için yazılankasidelerdir.
Mersiye:
· Bir kimsenin ölümü üzerine duyulanüzüntü ve acıyı anlatmak için yazılan şiirlerdir.
Methiye:
· Bir kimseyi övmek için yazılankasidelerdir (padişah, vezir gibi…).
Hicviye:
· Bir kimseyi yermek için yazılankasidelerdir.
Fahriye:
· Şairlerin kendilerini övmek amacıylayazdıkları kasidelerdir.
3. Mesnevi:
Ø Her beytin kendi içinde uyaklı olduğu uzun nazım biçimidir(aa,bb,cc…).
Ø Aruzun kısa kalıbıyla yazılmıştır.
Ø Beyit sayısı sınırsızdır (Mevlana’nın mesnevisi 25.000 beyitten oluşur).
Ø Günümüzdeki hikaye ve romanın karşılığıdır.
Ø Konu olarak: aşk, tasavvuf, savaş ve kahramanlık, şehir ve şehringüzellikleri, mizah işlenir.
Ø Aynı şair tarafından yazılmış 5 mesneviye hamse adı verilir. Hamse sahipleri: Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya,Nevizade Atai’dir.
Ø Konularına göre:
Ø Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler:İskendername(Ahmedi).
Ø Aşk hikayelerini konu alan mesneviler: Leyla vü Mecnun(Fuzuli), Hüsrev üŞirin(Şeyhi).
Ø Dini ve tasavvufi mesneviler: Mevlid(Süleyman Çelebi), Hüsnü Aşk(ŞeyhGalip).
Ø Ahlaki didaktik mesneviler: Hayriyye ve Hayrabat(Nabi)
Ø Şehrin güzelliklerini anlatan mesneviler: Şehrengiz-i Bursa(Lamii)
Ø Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler: Surname(Vehbi)
Ø Mizahi mesneviler: Harname(Şeyhi)
4. Kıt’a:
Ø Yalnız 2’nci ve 4’üncü dizeleri birbiriyle uyaklı iki beyitlik nazımbiçimidir.
Ø Beyitler arasında anlam birliği bulunur.
Ø Gazelden farklı olarak matla beyti yoktur.
Ø En az 2, en çok 16 beyitten oluşur.
Ø Kafiye düzeni gazeldeki gibi: xaxa şeklindedir.
Ø Konu olarak felsefi ve toplumsal düşünceler anlatılır.
5. Müstezat:
Ø Gazelin özel biçimine denir.
Ø Çoğalmış, artmış anlamına gelir.
Ø Uzun dizelere kısa bir dize eklenerek yazılır. Bu dizelere ziyade denir.
Ø Aruzun tek kalıbıyla yazılır (mef u lü/ me fa i lü/ fe i lün) vekafiyelenişi gazeldeki gibidir ve matla beyti yoktur.
a. Nazım Birimi Dörtlük Olan NazımŞekilleri:
1. Rubai:
Ø Dört dizeden oluşan ve kendine özgü 24 kalıpla yazılan bir nazımşeklidir.
Ø Kafiyelenişi: aaba veya aaaa şeklindedir.
Ø Şairler rubailerde mahlas kullanmaz.
Ø Konu olarak hikmetli düşünceler, dünya görüşü ve maddi- manevi aşkanlatılır.
Ø Rubainin en kuvvetli dizesi üçüncü dizedir.
Ø İran edebiyatında doğmuştur.
Ø En önemli şairi: Ömer Hayyam’dır. Daha sonra Azmizade Haleti ve YahyaKemal gelir.
2. Tuyuğ:
Ø Kapalı ve cinaslı söz söylemek demektir.
Ø Tek dörtlükten meydana gelen ve Türkler’in kazandırdığı bir nazım şeklidir.
Ø Kafiye düzeni ve konusu Rubaideki gibidir.
Ø Halk edebiyatındaki maninin karşılığıdır denilebilir.
Ø Temsilcileri: Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai, Nesimi.
Ø Sadece fa i la tün/ fa i la tün/ fa i lün kalıbıyla yazılır.
3. Şarkı:
Ø Genellikle aşk, içki, eğlence konularında yazılan dört dizelik nazımbiçimidir.
Ø Bestelenmek amacıyla yazıldığı için dörtlük sayısı 3 ile 5 arasındadır.
Ø Biçim bakımından murabba’ya benzer; kafiye düzeni: abab, cccb…
Ø Şarkı da Tuyuğ gibi yalnızca Türk edebiyatına özgüdür.
Ø Koşma ve Türkünün Divan edebiyatında karşılığıdır.
Ø Şiirde tekrarlanan dizelere nakarat adı verilir.
Ø İlk ve en güzel örneklerini Nedim vermiştir.
Ø Yeni edebiyatımızda ise Yahya Kemal vermiştir.
4. Murabba:
Ø Felsefi ve aşk başlıca konularıdır.
Ø Dört dizelik kıtalardan oluşur.
Ø Kafiye düzeni: aaaa, bbba, ccca…
Ø Uzunluğu 3 ile 7 bent arası değişir.
Ø En önemli temsilcileri: Fuzuli, Nedim ve Namık Kemal’dir.
5. Nazım Birimi Bent Olan NazımŞekilleri:
6. Musammatlar:
Ø 4 veya daha fazla mısralı bentlerden oluşan şiirlerdir.
Ø Murabba, muhammes ve müseddes gibi türleri vardır.
Ø Ayrıca tahmis, tesdis ve taştir de sayılabilir.
7. Terkib-i Bent:
Ø 5 ve 15 bent arasında oluşur ve her bent 7 ya da 10 beyitten oluşur.
Ø Kafiye düzeni gazeldeki gibidir.
Ø Her bentin sonunda vasıta adı verilen bir beyit bulunur.
Ø Dini ve felsefi konuların yanı sıra toplumsal durumlara da yer verilir.
Ø Temsilcileri: Ziya Paşa ve Bağdatlı Ruhi’dir.
8. Terci-i Bent:
Ø Terkib-i Bente benzer bir nazım biçimidir.
Ø İkisi arasındaki en büyük fark vasıta beytinin değişmemesidir terci-ibentte.
Ø Temsilcisi: Ziya Paşa.
