Rubai:
Dört dizeden oluşan ve kendine özgü 24 kalıpla yazılan bir nazım şeklidir.
Kafiyelenişi: aaba veya aaaa şeklindedir.
Şairler rubailerde mahlas kullanmaz.
Konu olarak hikmetli düşünceler, dünya görüşü ve maddi- manevi aşk anlatılır.
Rubainin en kuvvetli dizesi üçüncü dizedir.
İran edebiyatında doğmuştur.
En önemli şairi: Ömer Hayyam’dır. Daha sonra Azmizade Haleti ve Yahya Kemal gelir.
Ey özünün sırlarına akıl ermeyen;
Suçumuza, duamıza önem vermeyen;
Günahtan sarhoştum, ama dilekten ayık;
Umudumu rahmetine bağlamışım ben. (Ömer Hayyam)
Tuyuğ:
Kapalı ve cinaslı söz söylemek demektir.
Tek dörtlükten meydana gelen ve Türkler’in kazandırdığı bir nazım şeklidir.
Kafiye düzeni ve konusu Rubaideki gibidir.
Halk edebiyatındaki maninin karşılığıdır denilebilir.
Temsilcileri: Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai, Nesimi.
Sadece fa i la tün/ fa i la tün/ fa i lün kalıbıyla yazılır.
Dilberün işi itâb u nâz olur
Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur
Ey gönül sabr it tahammül kıl ona
Yâra irişmek işi az az olur
(Kadı Burhaneddin)
Şarkı:
Genellikle aşk, içki, eğlence konularında yazılan dört dizelik nazım biçimidir.
Bestelenmek amacıyla yazıldığı için dörtlük sayısı 3 ile 5 arasındadır.
Biçim bakımından murabba’ya benzer; kafiye düzeni: abab, cccb…
Şarkı da Tuyuğ gibi yalnızca Türk edebiyatına özgüdür.
Koşma ve Türkünün Divan edebiyatında karşılığıdır.
Şiirde tekrarlanan dizelere nakarat adı verilir.
İlk ve en güzel örneklerini Nedim vermiştir.
Yeni edebiyatımızda ise Yahya Kemal vermiştir.
Kimlerüñ çeşmine ol sîne bu şeb nûr oldı
Nereye gitdi o her-câyî o meh-pâre 'aceb
Kimlerüñ yâresine merhem-i kâfûr oldı
Kandedür kande o zâlim o sitem-kâre 'aceb (Nedim)
Murabba:
Felsefi ve aşk başlıca konularıdır.
Dört dizelik kıtalardan oluşur.
Kafiye düzeni: aaaa, bbba, ccca…
Uzunluğu 3 ile 7 bent arası değişir.
En önemli temsilcileri: Fuzuli, Nedim ve Namık Kemal’dir.
Perişan halin oldum sormadın hal-i perişanım
Gamından derde düştüm kılmadın tedbir-i dermanım
Ne dersin rüzgarım böyle mi geçsin güzel hanım
Gözüm canım efendim sevdiğim devletli sultanım
Fuzuli şive-i ihsanın ister bir gedayındır
Dirildikçe seg-i kuyun ölende hak-i payındır
Gerek öldür gerek ko hükm hükmün ray rayındır
Gözüm canım efendim sevdiğim devletli sultanım (Fuzuli)
Nazım Birimi Bent Olan Nazım Şekilleri:
Musammatlar:
4 veya daha fazla mısralı bentlerden oluşan şiirlerdir.
Murabba, muhammes ve müseddes gibi türleri vardır.
Ayrıca tahmis, tesdis ve taştir de sayılabilir.
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan muradım şem'i yanmaz mı (Fuzuli)
Terkib-i Bent:
5 ve 15 bent arasında oluşur ve her bent 7 ya da 10 beyitten oluşur.
Kafiye düzeni gazeldeki gibidir.
Her bentin sonunda vasıta adı verilen bir beyit bulunur.
Dini ve felsefi konuların yanı sıra toplumsal durumlara da yer verilir.
Temsilcileri: Ziya Paşa ve Bağdatlı Ruhi’dir.
İkbâl için ahbâbı siâyet yeni çıktı
Bilmez idik evvel bu dirâyet yeni çıktı
Sirkat çoğalıp lâfz-ı sadâkat modalandı
Nâmus tamam oldu hamiyyet yeni çıktı (Ziya Paşa)
Terci-i Bent:
Terkib-i Bente benzer bir nazım biçimidir.
İkisi arasındaki en büyük fark vasıta beytinin değişmemesidir terci-i bentte.
Temsilcisi: Ziya Paşa ve Şeyh Galip’tir.
Kabul eyler mi yâ Rab zahm-ı pür-nâsûrumuz bih-bûd
Kalır mı yoksa bu âteşle dâğ-ı dil gibi pür-dûd
Alırsa pençeye yasak beni 'bu baht-ı nâ-mes'ûd
Kıyamet kopsa gevher «tutsa âlem olmayam hoşnûd (Şeyh Galip)
