Tek başınaanlamı olan ya da diğer sözcüklerle bir araya gelerek anlam oluşturan ses veyases gruplarına verilen addır.
ü İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan dilin en küçükparçasıdır.
Örnek: Karınca (+); gibi (-) Karınca gibi çalışkandır. “gibi” sözcüğü artı değer alır.
a)-GERÇEK ANLAM: Bir sözcük söylendiğinde akla ilk gelen ve sözcüğünhalk arasında en yaygın bilinen anlamıdır.
Örnek: Az sonra beyaz bir at üstünde gelin göründü.
Çevre temizliğine önem vermek gerekir.
Gelecekhafta bugün yine buluşalım.
b)-MECAZ ANLAM: Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamıdışında kazandığı ikinci anlamıdır.
Örnek: Bana ayak yapma.
Bu boşsözleri dinlemekten bıkmıştı.
Cesaretinin kırılmasına sen sebep oldun.
Not: Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz:Gerçek anlam sözcüğün ilk ve temel anlamıdır. Mecaz anlam isesözcüğün gerçek anlamından tamamenuzaklaşarak kazandığı anlamdır.
Örnek: Yağlı yemekleri pek tercih etmezdi (gerçek anlam).
Bu yağlı müşteriyi kim kaçırmak ister ki… (mecaz anlam).
c)-YAN ANLAM (YAKIŞTIRMACA): Şekilve işlev benzerliğinden dolayı, bir sözcüğün başka bir varlığa ad olarakverilmesidir.
ü Genellikle organ isimlerinde görülür.
Örnek: Göz – sıranın gözü
Burun – ayakkabının burnu
Göbek – şehrin göbeği
Not: Yukarıdaki örneklerde görüldüğügibi Türkçede sözcükler kullanıldıkları yere göre yeni anlamlar kazanırlar. İştebuna çokanlamlılık adı verilir.
ç)-YAKIN ANLAM: Bir varlığı, kavramı, olguyu veya eylemi asıl olaraktek söz karşılar. Lakin bunların farklı durumlarına, kişilerin farklıalgılayışları eklenince yakın anlama gelebilecek sözcükler ortaya çıkar.
Örnek: Üşümek – donmak, demek – söylemek, pis – kötü gibi…
Bir zamanlar (eskiden) ben de seyahati severdim.
d)-SOMUT VE SOYUT ANLAM: Duyu organlarımız yardımıyla algılayabildiğimizvarlıkları karşılayan sözcüklere somut;algılayamadığımız varlıkları karşılayan sözcüklere soyut anlam denilir.
Örnek: göz – ışık, güneş, ay, yıldızgibi…
Burun - koku - çiçekler.
Kulak - ses - müzik.
Dil - acı - tatlı
Dokunma - rüzgar
Örnek: Aşk, sevgi, ihtiras, entrika,intikam, özgürlük, rüya…
Not: Somut anlamlı sözcüklersöylendiğinde insan zihninde belli bir tasarımoluşur; soyut anlamlı sözcükler söylendiğinde ise insan zihninde belli birtasarım oluşmaz.
Örnek: Limon – 0, rüya - ?
Not: Bir sözcük anlam genişlemesiyoluyla somutken(soyut) ya da soyutken(somut) biranlam kazanabilir. Bu duruma Soyutlaştırmave Somutlaştırma adı verilir.
Örnek: Ayak – Sen bizi bu ayaklarla kandıramazsın.
Yürek – Bunu yapmaya yürekister.
e)-TERİM ANLAM: Bir bilim, sanat, meslek dalıyla ya da bir konu ileilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklerdir.
Örnek: Sanatçının son oyunu üç perdedenoluşuyor.
Meridyen, plato, atmosfer, akarsu –Coğrafya.
Kafiye, redif, beyit, aruz –Edebiyat.
