EKLER
Eklersözcükleri cümle içinde anlamlı bir biçimde kullanabilmek, onlara cümle içindedeğişik sözcükler yüklemek ve yeni sözcükler türetmek amacıyla sözcüklereeklenen ses veya hecelerdir.
ü Türkçe sondan eklemeli bir dildir.
ü Ekler işlevleri bakımından YAPIM ve ÇEKİM EKİ olmaküzere ikiye ayrılır.
ü YAPIM EKİ sözcüğün anlamını değiştirir; ÇEKİM EKİ isedeğiştirmeyip sözcüğe işlerlik kazandırır.
ü Önce YAPIM EKİ daha sonra ÇEKİM EKİ gelir.
EKLER
A) YAPIM EKİ B) ÇEKİM EKİ
a) İsimden isimyapım ekleri 1. İsim çekim ekleri ve 2. Fiil çekim ekleri
Durum Hal ekleri Kipekleri
b) İsimden fiilyapım ekleri Çoğul ekleri Kişi ekleri
Tamlama ekleri Ekeylemekleri
c) Fiilden isimyapım ekleri Eşitlik ekleri Soru ekleri
ç) Fiilden fiil yapım ekleri Vasıta ekleri
Ekeylemekleri
Soru ekleri
SÖZCÜKYAPISI
Sözcükleryapıları bakımından üç grupta incelenir:
a) Basit sözcük
b) Türemişsözcük
c) Bileşiksözcük
a) Basit Sözcük: Yapım ekialmamış sözcüklerdir; ancak çekim eki alabilirler.
Akşam salonda iki saat dersçalıştım
b) TüremişSözcük: Yapım eki almış sözcüklerdir ve görevleri gereği dörtbölümden oluşur: Türemiş isim, sıfat, zarf ve fiil.
Şişman aşçı deneyimli görünüyor
Işıklar sönünce ortalık birden karardı
c) BileşikSözcük: Sözcüklerin bir araya gelerek oluşturdukları yenisözcüklerdir ve üçe ayrılır:
a) Bileşikİsimler
b) BileşikSıfatlar
c) BileşikFiiller
a)-Bileşik İsimler
İsimTamlaması: hanımeli, Boğaziçi, Adapazarı, ayakkabı, suçiçeği,atasözü, tavşankanı…
SıfatTamlaması: boşboğaz, sonbahar, alabalık, Karşıyaka…
İyelikekinin kaynaşması yoluyla oluşanlar: gelişigüzel, başıboş, karnıyarık…
İkiçekimli fiilin kaynaşmasıyla oluşanlar: gelgit, oldubitti, dedikodu…
Birisimle bir çekimli fiilin kaynaşması ile oluşan: mirasyedi,hünkarbeğendi…
İsimve fiilimsiyle oluşanlar: Yerebatan, oyunbozan, ağaçkakan…
b)-Bileşik Sıfatlar
Sıfat veyatakısız isim tamlamalarına –lı, -li, -sız, -siz gibi yapım ekleriningetirilmesiyle oluşturulur: iki kapılı, taş kalpli, uzun boylu…
Sıfattamlamalarında isim ile sıfatın yer değiştirip iyelik ekinin getirilmesiyleoluşanlar: kanadı kırık, salonu geniş, suyu soğuk, iradesi çelik…
Bileşiksözcüklerin sıfat görevinde kullanılmasıyla oluşturulanlar: açıkgöz…
Hal eklerininyardımıyla oluşanlar: sonradan görme, cana yakın…
c)-Bileşik Fiiller
AnlamcaKaynaşmış Fiiller: burnundan solumak, lafı ağzına tıkmak, ayvayı yemek,varsaymak, vazgeçmek, göze batmak, elvermiyor, etekleri zil çalmak…
YardımcıFiille Yapılan Bileşik Fiiller: sabreyle, kerem kıl, kaybetmek, memnun olmak,emir buyurmak…
KurallıBileşik Fiiller:
Tezlikfiili (çabukluk): ödey- i- verdi, satıverdi, yazıvermedin…
Yeterlikfiili (gücü yetme): kapat- a- bilmek, gelebilirsin, göremedim…
Yaklaşmafiili (az kalsın): düş- e- yazmak, kırılayazdı.
Sürerlikfiili (devamlılık): bak- a –kalmak, düşün- e –durmak, sür- e –gelmek…
