Türk edebiyatında ilk realist romanolan Araba Sevdası II. Tanzimat Dönemi sanatçılarından Recaizade Mahmut EKREMtarafından kaleme alınmıştır. Romanın özeti kısaca şöyledir:
Nazlıbüyütülmüş, üstünkörü bir öğrenim gören Bihruz Bey, bir vezir oğludur, yanipaşazadedir. Babası ölünce Bihruz ile cahil ve saf annesine büyük bir miraskalır. Yaklaşık yirmi dört yaşlarında olan Bihruz Bey, hazır parasını hiçbitmeyecekmiş gibi gelişigüzel harcamalara başlar. Kendisini o dönemin eğlencelerineve gezmelerine kaptırır gider…
Alafrangagiyinmek, yerli yersiz Fransızca konuşmak, lüks faytonunda tur atıp caka satmakbaşlıca meraklarındandır. Günlerden bir gün İstanbul’un o zamanki mesireyerlerinden olan Çamlıca bahçesinde genç, güzel ve zarif bir kadın görür. Onuzihninde kibar bir aile hanımefendisi olarak tahayyül eder. Bir dahagöremeyeceği Periveş adındaki bu kızın sevdasıyla yanıp tutuşur.
Buarada müsrif harcamalarıyla serveti tükenedursun, dalkavuk ve yalancı arkadaşıKeşfi Bey, Bihruz’a bir ara Periveş’in öldüğünü söyleyerek kandırır. Bu şokhaber karşısında perişan olan Bihruz Bey, en azından dünya gözüyle göremediğimsevdamın mezarını göreyim, der ve yerini bulmaya çalışır…
Aradanaylar geçer ve günlerden bir gün Bihruz Bey alışılmışın dışında farklı bireğlence mekanında gezinir ve sevdalısı olduğu Periveş’e benzeyen bir kızarastlar, günlerden ramazan akşamı, Şehzadebaşı’nda. Onu Periveş’in kardeşizannederek kadından kız kardeşinin mezarının yerini sorar.
BihruzBey’in ahmaklığını anlayan Periveş, ona aradığı kadının kendisi olduğunusöyler. Bu durum karşısında başındanaşağı kaynar su dökülmüş gibi hisseden Bihruz Bey, hayalinde yücelttiğisevgilisinin aslında kendisinin tasavvur ettiği gibi bir insan olmadığını anlarve pişman olur lakin son pişmanlık fayda vermeyecektir…
(Türk Edebiyatı Roman Özetleri)
