Cümle, yargıbildiren sözcük veya söz öbeğidir.
· Yargı bildirmek ise bir eylemin yahut bir durumun KİPve ŞAHIS bildirecek şekilde ortaya konmasıdır.
· Bunu tek sözcük sağlayabileceği gibi, birden fazlasözcük de sağlayabilir.
· Cümlenin öğeleri şunlardır: YÜKLEM, ÖZNE, NESNE,TÜMLEÇLER.
· Temel unsurlar: YÜKLEM ve ÖZNE.
· Yardımcı unsurlar: NESNE ve TÜMLEÇLER.
· Aslında cümlenin temel öğesi “YÜKLEM” dir.
· YÜKLEM olmadan cümle olmaz.
YÜKLEM
Ø Cümlede KİPve ZAMAN bildirerek yargıyı ortaya koyan temel unsurdur.
Ø Cümlede“YÜKLEM” i bulmak için herhangi bir öğeye soru soramayız. Onu çekimli haldebulunan sözcüklerden anlarız. Ağladım…
Ø Her zamansözcük halinde bulunmaz: ele avuca sığmıyordu, dilimde tüy bitti…
Ø İsim ve sıfattamlamalarından oluşabilir: şairin en güzel şiirlerinden biriydi; çeşitlimedeniyetlere beşiklik eden Osmanlıya başkentlik yapan doğal güzellikleriylegönlümüze taht kuran bir şehirdir… Yari güzel olanın gözlerine uyku girmez.
Ø Edatgruplarından oluşabilir: üzgün gibiydi, bizim değil,
ÖZNE
Ø Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi ya da eylemiyapan veya oluş içinde bulunan öğedir.
Ø Cümlede “ÖZNE” yi bulmak için YÜKLEM’e “KİM” ve “NE”sorularını sorarız.
Ø Gizli ÖZNE var olan öğelerden sayılmaz.
Ø ÖZNE tamlamalardan oluşabilir:
Çınarağacının yaprakları dökülmüştü.
Yaramazlıkyapan çocuk hemen uyudu.
Gençler,kültürel etkinlikleri takip etmelidir.
NESNE
Ø Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen öğedir.
Ø KİMİ, NEYİ ve NE soruları sorularak bulunur.
Ø BELİRTİLİ ve BELİRTİSİZ NESNE olmak üzere ikiyeayrılır.
Yaşadıklarınıheyecanla anlattı.
O, macerafilmlerini seviyor.
Bana bir saathediye etti.
Dağ faredoğurdu.
Seni, sesinive gözlerinin rengini unutabilsem!
TÜMLEÇLER
Ø DOLAYLI TÜMLEÇ: Yüklemin yöneldiği, bulunduğu, çıktığıyeri gösteren öğedir.
Ø Yani ismin –e, -de, -den eklerini alır.
Ø KİM -E –DE –DEN; NEY –E –DE –DEN; NEREY –E –DE –DENsoruları sorulur.
Öğretmeninebir buket çiçek almış.
Sizi okuldabekliyorum.
Bunu dünkügazetelerden öğrendim.
Ø ZARF TÜMLECİ: Yüklemin zamanını, durumunu, miktarını,yönünü, koşulunu ve nedenini bildiren öğedir.
Ø NE ZAMAN, NASIL, NEREYE, NE KADAR gibi sorularsorulur.
Onlarıgörünce mutlu oldum.
Sessizcekoltuğa oturdum.
Çok azkonuşuyorsun.
Ø EDAT TÜMLECİ:NE İÇİN, KİMİN İÇİN, NE İLE, KİMİN İLE, HANGİ AMAÇLA gibi sorularla bulunur.
Daktilo ile yazıyor yazılarını.
Bu pastayı senin için yaptım.
Öğretmen öğrencileriyle tiyatroya gitti.
Ø VURGU, ARASÖZ ve ARA CÜMLE ile CÜMLE DIŞI unsurlara DİKKAT!
