Deprem sırasında ve sonrasında veri toplama, analiz etme ve kullanma işlemleri hayati önem taşır. Afet öncesinde, sırasında ve sonrasında alınacak tedbirlerin belirlenmesinde, acil yardım faaliyetlerinin yönetilmesinde ve depremden etkilenen insanların ihtiyaçlarının belirlenmesinde oldukça önemli role sahiptir.

Deprem öncesi veriler, bölgede olası bir deprem riskinin öngörülerek bölgenin uyarılması noktasında fayda sağlar. Bu veriler jeolojik incelemeler, bölgenin geçmiş deprem tarihi ve benzeri kaynaklardan elde edilir. Elde edilen bu veriler doğrultusunda afet yönetim planları oluşturulur ve depremin en az hasarla atlatılmasına yönelik tedbirlerin alınmasında önemlidir.

6 şubat Kahramanmaraş depreminde veriler doğrultusunda uzmanların uyarıları dikkate almadığımız gibi deprem riski var denilen binaları ne boşalttık, ne güçlendirdik, ne de yerine yenisini yaptık. Sonuç; Kahramanmaraş olarak yıkımın, kaybın en büyüğünü yaşadık/yaşıyoruz.

Deprem sırasında toplanan veriler, depremin büyüklüğü, şiddeti, merkez üssü, süresi ve diğer özellikler hakkında bilgi sağlar. Bu veriler deprem etkisini ve buna bağlı olarak alınacak önlemleri belirlemede yardımcı olur.

Deprem sonrasında ise, verilerin hızlı ve doğru bir şekilde toplanması ve analiz edilerek hızlıca paylaşılması, deprem mağdurlarının ihtiyaçlarının belirlenmesinde çok önemlidir. Örneğin, yıkılan yapıların yerini ve sayısını, ölü ve yaralı sayısını, yıkılan binaların yapısal özelliklerini, hangi bölgelerde acil yardıma en çok ihtiyaç duyulduğu konusunda yardımcı olur. Bu sayede kurtarma ekiplerinin acil müdahale planları yapmasına ve yardım kuruluşlarının afet bölgesine en hızlı şekilde ulaşarak etkin şekilde yardım etmesine zemin oluşturur.

Özellikle depremde ilk 72 saat içindeki doğru ve net veri paylaşılması insanların güvenli bir yere gitmeleri, arama kurtarma ve sağlık hizmetlerinden yararlanmaları, gıda ve su kaynaklarına erişim sağlamaları ve diğer acil ihtiyaçları karşılamaları için çok önemli.

Deprem sırasında ve sonrasında önemli bir husus, veri paylaşımlarının sağlanabilmesi için tüm iletişim kanallarının açık tutulmasıdır. Oysa 6 Şubat Kahramanmaraş depreminde ilk 10 dakikadan sonra GSM operatörleri hizmet veremez oldu. İnternet ağı çöktü.

Deprem sonrası Kahramanmaraş’ın hasar ve kayıp durumu ile ilgili genel görüş “kimse bir şey bilmiyor, biliyorsa da paylaşmıyor” şeklinde idi. Tahmini rakamlar havada dolaştığından ortada veri karmaşası yaşanıyordu.

Depremin üzerinden iki aya yakın bir süre geçti. Bugüne kadar Kahramanmaraş’ta paylaşılması gereken -net bilgiler içeren- çok veriye ihtiyaç vardı. Örneğin kaç bina yıkıldı? kaç aile/kişi evsiz kaldı. Kurulan çadır sayısı, buralarda kalan kişi sayısı, yapılması planlanan ve tamamlanmış konteyner sayısı kaç adet? Konteynerler kaç kişiye ev sahipliği yapacak? Günlük sıcak yemek dağıtımından ve dağıtılan yardımlardan kaç kişi yararlanıyor? bu ve benzeri sorular için yavaş yavaş veriler oluşturulup yetkililer tarafından rakamlar paylaşılmaya başlandı.

Yine Kahramanmaraş sanayisinde her sektör kendi içinde ciddi şekilde etkilendi. Büyük çoğunluğun üretim binaları kullanılamaz hale geldi. Önemli zemin hasarları oluştu. Tesislerin içindeki makineler üretim yapamaz hale geldi. Bu hususla ilgili de sanayi sitelerinde ve üretim tesislerinde kaç bina hasarlı, makine hasar durumuna dair veriler de henüz netlik kazanmaya, başladı. Yeni yeni rakamsal paylaşımlar yapılıyor.

Veri paylaşımı daha hızlı olabilir miydi? dersek, geriye dönük geçmiş veriler için izlenebilirlik sağlanmış olsaydı evet! Bu manada Mart ayının 16’sın da inşaat demirinin izlenmesine yönelik bir düzenleme resmi gazete yayınlandı. İnşaat Demiri İzleme Sistemi (İDİS) ile inşaat demirinin üretimiyle ilgili temel verilerin izlenmesi ve merkezi sisteme veri aktarılması, üretici, ihracatçı, ithalatçı, toptancı, bayi, tüccar, inşaatta kullanım ve laboratuvar deneyleri dahil teslim işlemlerinin izlenmesi ve takip edilmesi amaçlanmaktadır. Aynı zamanda Sistem kapsamında üretilen veriler Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğünce Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı ile paylaşılacak.

Bu uygulama binanın tüm inşaat süreçlerini de içine alacak şekilde revize edilebilir. Binanın arsa belirlenmesinden bitimine kadar tüm teknik bilgileri ve denetim, ruhsat, izin belgeleri artı bunlarla ilgili şahısların isimlerinin ekli olduğu -doğru ve eksiksiz- bilgileri içeren bir dosyası oluşturulabilir. Hatta bu sisteme binada oturan vatandaşların tek tuşla ulaşması sağlanabilir. Tıpkı e-devlet üzerinden sağlık geçmişinin görüntülenebildiği gibi…

Benzer bir uygulama Sanayi ve üretim tesisleri içinde oluşturulabilir. Burada en kritik nokta deprem sonrası odaların üyeleriyle olabildiğince hızlı iletişime geçmesidir.

son olarak, depremle ilgili veri karmaşası, birkaç nedenden kaynaklanabilir. Bunlar arasında birinci neden her yapılan faaliyetin anlık olarak kayıt altına alınmaması ve rakamların kaydedilerek veriye dönüştürülmemesidir. Sonrasında farklı ölçüm yöntemleri kullanılması, verilerin yanlış veya eksik olması, farklı ajansların farklı verileri raporlaması gibi çeşitli faktörler saymak mümkün.

Peki, Kahramanmaraş’ta depremden sonra hangi sektör ne durumda?

Devam edecek…