v Cümledeeylemin NESNE veya ÖZNE ile ilgili olarak gösterdiği özelliğe EYLEM(FİİL)ÇATISI denir.
v Dolayısıyla“YÜKLEM” i EYLEM olmayan cümlelerde ÇATI aranmaz.
v Çatısıbakımından eylemler iki gruba ayrılır:
A)- NESNE – YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖREEYLEMLER
a)- Geçişli Eylem c)- OldurganEylem
b)- Geçişsiz Eylem ç)- Ettirgen Eylem
B)- ÖZNE – YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖREEYLEMLER
a)- Etken Eylem c)- Dönüşlü Eylem
b)- Edilgen Eylem ç)- İşteş Eylem
A)-NESNE – YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE EYLEMLER
a)-Geçişli Eylem: Nesne alabilen eylemlerdir. Yükleme NE, NEYİ ve KİMİsoruları sorularak bulunur.
Ünlü şairi, edebiyat dersimize girincetanıdım.
Hiç usanmadan saatlerce dinledik. (ONU)
b)-Geçişsiz Eylem: Nesne alamayan eylemlerdir. NE, NEYİ ve KİMİsorularına cevap vermez.
Geleceğe her zaman umutla baktık.
Küçük çocuk sürekli ağlıyor.
Salonun içinde sabahtan beri dolaşıyor.
Bu tarihi şehri büyük bir zevkledolaşıyor.
c)-Oldurgan Eylem: Geçişsiz bir eylemin –r, -t, -tır eklerini alarakgeçişli bir eyleme dönüşmesine denir.
Galiba bebeği yıkarken üşüttük. (kanmak,acımak, kaçmak)
ç)-Ettirgen Eylem: Geçişli bir eylemin –r, -t, -tır eklerini alaraktekrar geçişli bir eyleme dönüşmesine denir.
Ne zaman yola çıkacağımızı onlarabildirin. (yakmak, dinlemek, içmek)
B)-ÖZNE – YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE EYLEMLER
a)-Etken Eylem: Yüklemde belirtilen eylem, doğrudan öznenin kendisitarafından yapılıyorsa bu tür eylemlere etken (gerçek özne) eylem denir.
Koyunu beş dakika içerisinde yüzdü. (o)
Annem salondaki çiçekleri özenle suladı.
Yetkililer, kuruma gerekli malzemelerialdı.
b)-Edilgen Eylem: Yüklemde belirtilen eylem, özne tarafından değil de“BİR BAŞKASI TARAFINDAN” yapılıyorsa bu tür eylemlere edilgen (sözde özne)eylem denir.
-l ve –n ekiyle türetilir.
Koyunlar beş dakika içerisinde yüzüldü.
Salondaki çiçekler özenle sulandı.
c)-Dönüşlü Eylem: Özne, yüklemde belirtilen eylemi “hem yapıyor hem deyaptığı bu işten etkileniyorsa” bu tür eylemlere dönüşlü eylem denir.
-l ve –n ekiyle türetilir.
Öğrenci yaptığı hata nedeniyle dövündü.
Sınavı kazandığımı duyunca çok sevindim.
Sarsıntıyı duyunca hemen telefonasarıldı.
Kuşun tüyü yolundu ( döküldü).
Gökyüzü kapandı.
ç)-İşteş Eylem: Bu eylemde KARŞILIKLI veya BİRLİKTE yapma anlamıvardır. Yani yapılması için birden fazla öznenin gerektiği eylemdir ve “ş”ekiyle türetilir.
Çocuk, arkadaşıyla dövüştü. Anlattığı fıkrayabütün sınıf gülüştü.
Bu meseleyi uzun uzun tartıştık. Herkes yeni arabanın başınaüşüştü.
Onunla iki kez mektuplaştık. İnsanlar duraktabekleşiyor.
Yolcular trene zor yetişti, Aylarca busınav için çalıştı, Taksiden iner inmez kalabalığa karıştı.
