İ.Ö. I. binyılın ikinci yarısında, Demir DevriAvrupa’sı’nda, Kelt halkları arasında ortaya çıkmış son dereceüsluplaştırılmış, sanat ürünlerini belirten terim. Kelt sanatı terimi iki ayrıgeleneği tanımlar:
Adı İsviçre’deki önemli bir Kelt yerleşme alanındankaynaklanan ve İ.Ö. V.yy. İ.Ö. II.yy. arasında keltler tarafından geliştirilenLa Tene sanatı
İ.S. 400-1200 yılları arasında Britanya ve İrlanda’dageliştirilen hıristiyan Kelt sanatı
Kelt sanatı terimini bazı uzmanlar da, hıristiyan Keltsanatından önemli ölçüde etkilenmiş olan, XVI. Yy’dan bu yana İskoçya veİrlanda’da geliştirilen sanat ürünlerini belirtmede kullanmaktadırlar. Keltsanatı çok özgürdür; insan figürünü idealleştirir, biçimleri dekoratif vesimgesel sözler halinde ayrıştırır. 4. Yy’dan başlayarak Grek bezeme ögelerinide kullanmaya başlayan Kelt sanatı, Roma egemenliği ve sonra da Barbaristilaları ile ortadan kalkmıştır.
La Tene Sanatı
La Tene sanatı, Kelt Demir Çağı’nın Hallstatt evresini(İ.Ö. 750-500) izleyen La tene döneminde ortaya çıkmış, başlangıçta Tuna’nınyukarı kesiminden Marn’a kadar uzanan, merkezi Almanya’nın güney kesimi olan busanat, çok geçmeden kıta Avrupa’sında geniş bir alana yayılmıştır. Başlıcaürünleri arasında tunç, altın, gümüş ve demirin biçimlendirildiği eşyalarsayılabilir; Bilezikler, gerdanlıklar, silahlar, ev araçları, ayinaraç-gereçleri. Ayrıca taş ve tahtadan oyulmuş la Tene heykelleri de kazılardaortaya çıkarılmıştır. Bunların en ilgi çekicileri arasında, Çekoslovakya’daPrag yakınlarında bulunan, İ.Ö. II. Yy’dan kalma bir Kelt savaşçısının taştanbaşı (Prag Ulusal müzesi) ve İ.Ö. I. Yy’dan kalma, Kuzey Fransa’da Sourcesde-la Seine’de bulunan tahta figürler (Dijon Arkeoloji müzesi) sayılabilir.İşlenmiş tahtadan eşyalar ile boyalı çanak çömlekler günümüze kalmış, yapılanörnekler, çoğunlukla yok olmuştur.
Erken üslup: La Tene sanatı, geometrik biçimlerden veüsluplaştırılan hayvan figürlerinden oluşan kendi geleneklerini yaratanHallstatt Keltlerinin yerel sanatından doğmuştur. Erken La Tene üslubudöneminde (İ.Ö.V.yy başı IV.yy ortaları), Kelt sanatçıları, yeni biçimleri vebüyük bir çeşitlilik gösteren süs eşyalarını denemişler, Yunan ve Etrüskmotiflerinden etkilenmişlerdir. Özellikle de İ.Ö. VII-IV.yy’lar arasındaİtalya’da ve Alpler’in ötesinde yaşayan bronz işleyicilerinin yaptıkları Yunanüslubundan etkilenmiş şarap kaplarındaki vb. işlemelerden esinlenmişlerdir.
Ayrıca, Keltler, göçebe İskitlerin Bozkır sanatındankaynaklanan fantastik hayvan biçimlerinden de etkilenmişlerdir.
Waldalgesheim üslubu ve öbür üsluplar: Waldalgesheimüslubu (İ.Ö.IV.yy ortaları III.yy sonu), La Tene sanatının klasik dönemisayılmaktadır. Adı, Almanya’da Rheinland eyaletindeki Waldalgesheim de ortayaçıkarılmış bir Kelt mezarlığından kaynaklanır. Bu mezarlıkta yaldızlı tunçtanbüyük bir şişe, insan figürleri, tunç levhalar ve dönemin niteleyici eğrilerdenoluşan süslemelerini taşıyan altın gerdanlıklar bulunmuştur.
Waldalgesheim üslubuyla aynı zamanlarda(İ.Ö.III-İ.Ö.I.yy’lar) ortaya çıkan, “plastik üslup” diye adlandırılan üslup,kabartma süslemeler kullanılmış olmasıyla ve soyuttan figüratife, bitkimotiflerinden hayvan motiflerine doğru bir gelişme eğilimiyle öbür üsluplardanayrılır. Gene aynı dönemde ortaya çıkan “kılıç” üslubu, İsviçre’de bulunankılıç kınlarında görülür ve zarif biçimde kazılmış bitki motifleriylenitelenir.
İ.Ö.III-İ.Ö.I.yy’lar arasında gerçekleştirilmiş paralardayeni bir figüratif üslup görülürse de, genel olarak Kelt sanatı, İ.Ö.II.yy’danbaşlayarak kıta Avrupa’sında gerilemeye başlamış, Julius Sezar’ın seferlerisonucunda, kıtadaki La Tene sanatı yok olmuştur.
Ada üslubu: Kelt sanatının ada üslubu İ.Ö.III.yy’danbaşlayarak Britanya’da gelişmiş ve İ.S.I.yy’ın ilk yıllarında doruğaulaşmıştır. Waldalgesheim’dan getirilen ürünlerden esinlenilerek geliştirilenbu üslup, ilk dönemlerinde kıtadan getirilmiş örneklere büyük ölçüde benzemeklebirlikte, İ.Ö.II.yy’da Kelt sanatının çeşitli dinsel biçimleri Britanya’dagelişmiş ve İ.Ö.II.yy sonu ile İ.S.I.yy başları arasında, Britanya adasınıngüney kesiminde “ayna” üslubu diye adlandırılan üslup ortaya çıkmıştır: Tunçarkalıklı aynalar, süslenmiş kulplu içki maşrapaları, vb. demirden yapılmış süseşyaları ayna arkalıklarını süsleyen bakışımlı sepet örgüsü şekilleriylenitelendirilen bu üslubun en güzel örneklerinden biri, Northamptonshire’daDesborough’da bulunmuştur (British Museum, Londra).
Ada sanatı, Romalıların İ.S. 43’te Britanya’yı fethindensonra da varlığını sürdürmüş, Galler’de Llyn Cerrig Bach’te (Anglesey) veTal-y-Llyn’de (Merioneth), günümüzde Cardiff’teki Galler Ulusal müzesindesergilenen çok sayıda süs eşyası bulunmuştur. Britanya’da İ.S.I. ve II.yy’lardaminecilik de yaygınlık kazanmıştır.
Hristiyan Kelt Sanatı
İ.S.II.yy’dan sonra Kelt sanatı Britanya’da gün geçtikçeyok olduysa da V.yy’da, broşlar, vb. eşyalar üretilmeye başlanmasıyla yenidencanlandırıldı. Ama bu canlanış sırasında, La Tene Keltlerininkinden farklı birüslup geliştirilerek Roma ve Anglo-Sakson motiflerinden esinlenildi. Bu üslupLa Tene sanatının bazı üsluplarının korunmuş olduğu İrlanda’da hızla yayıldı.
Yeni hıristiyan Kelt sanatında özellikle dinsel amaçlıürünler ortaya kondu: kutsal eşya mahfazaları, taş haçlar, çapraz işlenmiş taşlevhalar, erken hıristiyanlık dönemi manastırlarında yazılan ilahi kitapları.Söz konusu el yazmaları, hıristiyanlık öncesi el sanatını anımsatan ağ gibiörülmüş zarif çizgilerle ve üsluplaştırılmış hayvan başlarıyla süslenirdi:IX.yy’dan kaldığı sanılan, hıristiyan Kelt sanatının en güzel örneklerindenbiri olan tezhipli Kell’in Kitabı (Trinity College, Dublin), vb. Kuzeyİskoçya’da hıristiyan Pictlerin geliştirdikleri üslubun en başarılıörnekleriyse St. Ninian adasında bulunan İ.S.VIII.yy’dan kalma gümüşeşyalardır. Eski mezarlıklarda oldukça yaygın olan Pict taş oymaları da, gizemlisimgelerle süslenmiştir.
Vikingler, İrlanda sanatını yeniden canlandırmışlar veİ.S. XII.yy’a kadar Kelt üslubu süslemeli eşyalar üretilmiştir. Bu dönemdenkalma başlıca örnekler arasında Cong Haçı (İrlanda Ulusal müzesi, Dublin), vb.sayılabilir. Hıristiyan Kelt sanatı, Northumbria’da Anglosakson Krallığı’nınsanatını da etkilemiş, ayrıca kıtaya giden İrlandalı keşişler aracılığıyla,Avrupa’da Frank sanatının gelişmesinde etkili olmuştur.
